اربعین کلیمی یا اربعین موسوی بهار چله گیری سالکان

از اول ذیقعده تا دهم ذی الحجه به اربعین کلیمی یا اربعین موسی مشهور و معروف است که این اربعین گیری برای تمامی پیروان قرآن و عترت فرصت بسیار خوب و مغتنمی است.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دست نوشته‌های معارفی امیرمحسن سلطان‌ احمدی (سلطان‌احمدی دات آی آر): از اول ذیقعده تا دهم ذی الحجه به اربعین کلیمی یا اربعین موسوی مشهور است.

اربعین کلیمی و چهل روز عبادت حضرت موسی(ع) در کوه طور

حضرت موسی(ع) در این مدت چهل روز در کوه طور به عبادت و مناجات به خداوند پرداخت که خداوند تورات را بر این پیامبر خود نازل نمود و به همین دلیل این اربعین به اربعین کلیمی یا موسوی شهرت یافت. قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره نموده و می فرماید: «وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ».

و [یاد کنید] زمانی که [برای نازل کردن تورات] چهل شب با موسی وعده گذاشتیم، سپس شما بعد از [غایب شدن] او گوساله را معبود خود گرفتید، در حالی که [به سبب این کار بسیار زشت] ستمکار بودید. (آیه ۵۱ سوره بقره).

و در آیه ای دیگر می فرماید: «وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثِینَ لَیْلَهً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً وَ قالَ مُوسى‏ لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ».

و با موسى سى شب وعده کردیم و آن را به ده شب دیگر کامل کردیم، و وعده پروردگارش چهل شب تمام شد موسى به برادر خویش هارون گفت: میان قوم من جانشین من باش و به اصلاح کارشان پرداز و طریقه مفسدین را پیروى مکن.(آیه ۱۴۲ سوره اعراف).

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در ذیل آیه ۱۴۲ سوره اعراف آورده است: خداى تعالى در این آیه مواعده اى را که با موسى بسته بود ذکر نموده، و اصل آن را سى شب گرفته و با ده شب دیگر آن را تکمیل نموده، آن گاه فرموده که جمعا مواعده با وى چهل شب بوده، و در حقیقت این آیه، آیه سوره بقره را تفسیر مى کند که مى فرمود: وَ إِذْ وٰاعَدْنٰا مُوسىٰ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً و توضیح مى دهد که آن عدد، مجموع دو مواعده اصلى و تکمیلى است.

و کوتاه سخن اینکه برگشت معناى آیه به این است که خداى تعالى موسى(ع) را براى مدت سى شب به درگاه خود و براى گفتگوى با وى نزدیک ساخته و ده شب دیگر براى اتمام آن گفتگوها بر آن مدت افزوده و در نتیجه میقات پروردگارش چهل شب تمام شده است، و اگر حساب را بر روى شب ها برده نه روزها و حال آنکه در این مدت موسى روزها هم در میقات بسر برده و معمولا در اینگونه موارد حساب روى روزها برده مى شود نه شب ها، شاید براى این است که غرض از این میقات تقرب به درگاه خدا و مناجات با او است که شب ها اختصاص بیشترى براى این کار داشته و حواس انسان جمع تر و نفس براى انس گرفتن آماده تر است، آنهم در چنین مناجاتى که در آن تورات نازل شده است.

اربعین کلیمی برای همه پیروان قرآن و عترت

این چله‌ای که موسوم به اربعین کلیمی یا اربعین موسوی است، ریشه در میقات حضرت موسی(ع) و نزول تورات است که در قرآن نیز آمده است و هیچ ربطی به کلیمی ها و یهودی ها ندارد و به فرموده حضرت استاد علامه آیت الله جوادی آملی این اربعین کلیمی برای همه پیروان قرآن و عترت است.

اربعین گیری و چله گیری از توصیه های اسلام و تأکید روایات

اربعین گیری و چله گیری شرعی از توصیه‌های و آموزه‌های اسلام است، تا جایی که در روایتی مشهور در این باره آمده است: حضرت رضا علیه السّلام از پدران بزرگوار خود علیه السّلام نقل نموده که رسول خدا صلّى اللّٰه علیه و آله فرمود: هر آن بنده‌اى که چهل صبحگاه و چهل روز اعمال خود را با خلوص و محض رضاى حق انجام دهد.به پاداش این عمل دل او سرچشمه حکمت و فهم مى‌شود و حقائق علمى از آن چشمه‌سار بر زبانش جارى میگردد.».

« بِالْإِسْنَادِ إِلَى دَارِمٍ عَنِ اَلرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ : مَا أَخْلَصَ عَبْدٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً إِلاَّ جَرَتْ یَنَابِیعُ اَلْحِکْمَهِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ». (نهج الفصاحه ص ۷۳۸ / بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام  ,  جلد۶۷  ,  صفحه۲۴۲).

همچنین در روایتی دیگر از امام باقر(علیه السّلام) آمده که حضرت فرمود: هیچ بنده‌اى چهل روز ایمان خالص به خدا نیارد یا فرمود: خدا را چهل روز به نیکى یاد نکند جز آن که خدا او را نسبت به دنیا زاهد سازد و درد و داروى دنیا را به او بنماید و حکمت را در دلش پا برجا کند و زبانش را بدان گویا سازد،سپس خواند(۱۵۱ سوره اعراف):«به راستى آن کسانى که گوساله پرستیدند به زودى بدانها رسد با خوارى در زندگى دنیا و همچنین افتراءبندان را سزا دهیم» هیچ بدعت‌گذارى را نبینى جز اینکه خوار است و هر که به خدا عز و جل و بر رسولش و بر خاندان او(علیهم السّلام)افتراء بندد خوار باشد.

بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَهَ عَنِ اَلسِّنْدِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: مَا أَخْلَصَ اَلْعَبْدُ اَلْإِیمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِکْرَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلاَّ زَهَّدَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی اَلدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا فَأَثْبَتَ اَلْحِکْمَهَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ ثُمَّ تَلاَ : «إِنَّ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا اَلْعِجْلَ سَیَنٰالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّهٌ فِی اَلْحَیٰاهِ اَلدُّنْیٰا وَ کَذٰلِکَ نَجْزِی اَلْمُفْتَرِینَ » فَلاَ تَرَى صَاحِبَ بِدْعَهٍ إِلاَّ ذَلِیلاً وَ مُفْتَرِیاً عَلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَى رَسُولِهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمْ إِلاَّ ذَلِیلاً. (اصول کافى / ترجمه کمره اى ;  ج ۴  ص ۵۷.)

منظور از چله گیری و اربعین گیری

اما هدف و منظور از این اربعین گیری و چله گیری این است که انسان به این بهانه چهل روز از روزمرگی ها و تعلقات دنیوی دوری کند و به سوی خدای متعال آن خالق مهربان خود رو آورد و به عبادت و اطاعت خدا بپردازد و رذایل اخلاقی درون خود را اصلاح کند. تا از این طریق و این بهانه چهل روزه انجام این اعمال عبادی و ترک معاصی و اصلاح نفس بتواند در طی طول سال این برنامه معنوی چهل روزه خود را استمرار دهد و تمام طول سال و تمام عمر او سیر الی الله باشد و این چله گیری بهانه ای برای ورود به این سیر الی الله و مقدمه ای برای سالکان الی الله است.

اما نکته بسیار مهمی که باید در باب اربعین گیری یا همان چله گیری دقت شود این که اربعین گیری به معنای منزوی شدن از خلق و خانواده نیست، بلکه اربعین گیری در اصل در بین خلق و خانواده بودن است ولی همراه با مراقبه و انجام اعمال صالح و ترک رذایل است و آنگونه که برخی منحرفین در صوفیه می پندارند و از خلق خدا دوری و از غذا خوردن خودداری نموده نیست. در صورتی که خدمت به خلق خدا خودش بالاترین عبادت است که این خلق خود می توان عموم مردم یا خانواده باشد.

استفاده از فرصت زمانی شب در اربعین کلیمی

بنابراین اربعین کلیمی یک از رحم های زمانی فوق العاده در بحث چله گیری و بهار اربعین گیری در طول سال است که این فرصت زمانی فرصت بسیار خوبی برای مشتاقان سیر و سلوک و چله گیری است. و آنچه مورد توجه در این ایام چهل روزه است تأکید بر شب است که بهتر است از فرصت زمانی شب برای اذکار و ادعیه و مناجات استفاده شود و در طول روز نیز با مراقبه مواظب رفتار و اعمال خود بود که بتوان بهره معنوی شب و سحر را کسب کرد.

و قرآن نیز می فرماید: «وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثِینَ لَیْلَهً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً…». و با موسى سى شب وعده کردیم و آن را به ده شب دیگر کامل کردیم، و وعده پروردگارش چهل شب تمام شد. (آیه ۱۴۲ سوره اعراف). بی شک شب برای تمرکز و دوری از پراکندگی و آشفتگی ذهنی در ارتباط معنوی با خداوند زمان و فرصت بسیار مناسب و فوق العاده ای است.

توصیه بزرگان اهل معنا به اربعین کلیمی

بزرگان اهل معنا و سالکان سیر الی الله به این چهل روز اهمیت ویژه ای دارند تا جایی که به شاگردان سلوکی خود دستور به استفاده از فرصت زمانی این ایام جهت چله گیری عبادی و شرعی را می دهند.

توصیه علامه حسن زاده آملی

علامه حسن زاده آملی در کتاب شریف نامه ها و برنامه‌ها ص ۱۵ در «پاسخ نامه یکى از دوستان» که به تاریخ ۱۴ دی‌ماه ۱۳۴۸ نگاشته‌اند، می‌فرمایند: حال که ماه ذوالقعده در پیش است رندان خدا یک اربعین به زندان مى‌نشینند، یعنى از اوّل آن تا دهم ذى الحجّه اربعین‌ کلیمى‌ دارند.

همچنین ایشان در فصل سوم رساله گرانسنگ انسان در عرف عرفان که به ذکر برخی از حالات خود پرداخته در ذیل عنوان واقعه ۱۴ می‌نگارند: «به دستور حضرت استادم علامه آقا سید محمد حسین طباطبایى رضوان الله تعالى علیه از اول ماه ذى القعده تا دهم ذى الحجه ۱۳۸۹ ه ق، در اربعین‌ کلیمى‌ بودم‌، در اوائل ماه ذى الحجه مذکور به توجه نشسته بودم، انتقالى روى آورد تا در کنار نهرى گذارم افتاد، درخت انجیرى در کنار آن نهر بود و انجیر بسیار داشت، دو دانه از انجیر آن درخت را خورده‌ام‌ وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ‌؛ و در شبهاى دیگر هم کم و بیش حشر با افرادى بود، و گاهى سؤال و جواب هم پیش مى‌آمد.

توصیه علامه جوادی آملی

حضرت استاد علامه آیت الله جوادی آملی درباره اربعین کلیمی در یکی از جلسات درس اخلاق خود فرمودند: اربعین گیری از بهترین راههای دریافت فیوضات است که «مَن أخلص لله أربعین صباحا تنفجر ینابیع الحکمه مِن قلبه علی لسانه» آنگاه اگر کسی سخن می گوید از چشمه جوشان دل خودش حرف می زند و اگر دست به قلم می برد و چیز می نویسد از چشمه جوشان قلب خودش حرف می زند این راه برای همه است.

ایشان در ادامه بیان نمودند: حال طرح مسئله اربعین و چلّه گیری برای آن است که اربعین کلیمی از اول ذیقعده تا دهم ذیحجّه بود. وجود مبارک موسای کلیم که چلّه گرفت و اربعینی داشت که به اربعین کلیمی معروف است. این چهل شبانه روز وجود مبارک موسای کلیم در طور مهمان خدا بود؛ نه خوابی داشت نه غذایی و نه استراحتی و در طیّ این چهل شبانه روز مهمان مناجات الهی بود و اینکه فرمود”وَوَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَهً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً” همین است. این جزء دستورات رسمی دین مااست ، اینها جزء نوآوری های دین است .

علامه جوادی آملی سپس می فرمایند: ذات اقدس الهی، اوّل سی شب، بعد ده شب اضافه نموده، شده چهل شب، وجود مبارک موسای کلیم را به عنوان مهمانی پذیرفت که این اربعین کلیمی است و این اختصاصی هم به آن حضرت ندارد، همه پیروان قرآن و عترت می‌توانند اربعین داشته باشند. همیشه اربعین گیری، یعنی چهل روز گیری وارد است، ثواب دارد؛ یعنی چهل روز انسان به دستور دین عمل بکند، خالصانه؛ یک چیز جدایی نیست. اگر کسی چهل روز به دستور دین عمل کند، نه بیراهه برود نه راه کسی را ببندد، نه حرامی را مرتکب بشود، نه واجبی را ترک کند، خیلی از این راه‌ها برای او حلّ می‌شود. در تمام سال این فرصت هست.

چله نشینی از نگاه آیت الله جاودان

یکی دیگر از کارهایی که گشایش در زندگی را به همراه دارد، چله‌نشینی است. لازم هم نیست از همان ابتدا چهل روز را امساک کند، همه که نمی‌توانند. می‌توان چله ترک گناه گرفت، یعنی انسان با خودش عهد کند از امروز تا چهل روز مثلاً دروغ نگوید، غیبت نکند، به نامحرم نگاه نکند. وقتی موفق به ترک یک گناه شدیم، یک معصیت دیگر را نیت کنیم که ترک کنیم. آن وقت می‌بینید که چه اثراتی در زندگی دارد.

معمولاً حضرت آیت الله جاودان برای رفع گرفتاری و مشکلات و برآورده شدن حاجات همواره توصیه به چله زیارت عاشورای آیت الله حق شناس را توصیه می نمودند.

ثمره اربعین گیری از منظر استاد شیخ جعفر ناصری

حضرت استاد شیخ جعفر ناصری دولت آبادی در این باره فرمودند: خاصیت اربعین گرفتن یک بخشش همین است که در طول این اربعین ها کم کم یک حس و حالی به فرد دست می دهد که در تمام عمرش نبوده است. با تکرار اعمال صالح این حس زیاد می شود، زیاد می شود، زیاد می شود تا اینکه حالی به دل دست می دهد که دیگر نمی رود. دیگر اگر اربعین هم وقتش تمام شود این حس و حال از بین نمی رود و دیگر دل مرکز حیات و مرکز توجه می شود و از یک سری معاصی که انسان می ترسید خداوند حفظ می کند و می تواند آرام حرکت بکند.

چله های پیشنهادی برای این ایام

خلاصه کلام اینکه اربعین موسوی یا اربعین کلیمی یک عنوان برای این ایام چهل روزه است و هر فرد می تواند بر اساس حالات روحی و توان جسمی خود برخی اعمال عبادی را به مدت چهل روز انجام دهد و همینطور برخی از زذایل اخلاقی خود را به مدت چهل روز ترک کند تا به این مناسبت و این اربعین تمرینی برای انجام اعمال صالح و ترک رذایل برای او صورت گرفته باشد، تا بتواند بعد از چهل روز این اعمال ملکه شده و همچنان آن را ادامه دهد

هر چند بهترین چله این است که انسان چهل روز گناه را ترک کند و مهمترین دعا نیز در این ایام، دعا جهت سلامتی و فرج آقا جان امام زمان(عج) است، اما موارد زیر هم برای چله گیری پیشنهاد می شود:

 چله دعای عهد

چله زیارت عاشورا

 چله سوره های مسبحات قبل از خواب

 چله سوره حشر

 چله دعای یستشیر

 چله نماز شب

 چله دعای توسل

چله جامعه کبیره

 چله دعای عصر غیبت

 چله زیارت آل یاسین

 البته بعضی از اذکار هم هستند که به توصیه اساتید چله گرفتن آن به تعداد مشخص برای هر روز یا شب توصیه شده ولی برای عموم نیست و نیاز به اذن استاد دارد اما برخی اذکار عمومی عبارتند از:

 استغفار روزانه ۷۰ مرتبه ( ترجیحا بعد از نماز عصر )

 سجده شکر و ذکر شکر

 خواندن روزانه دعای معرفت امام عصر و دعای غریق

 اللّهُمَّ عَرِّفْنى نَفْسکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِف نَبِیَّکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینى

 یا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِکَ.

پدیدآورنده:

به‌قلم: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

منابع:
قرآن کریم ترجمه استاد انصاریان
ترجمه المیزان، محمد حسین طباطبایی ، جلد ۸ ، صفحه ۳۰۲٫
جامع الاحادیث
بحارالأنوار (جلد ۶۷و۶۸) / ترجمه موسوی همدانی ;  ج ۱  ص ۲۵۰.
درس اخلاق علامه جوادی آملی، پنجشنبه ۱۱ مرداد ۱۳۹۷ در شهرستان دماوند.
پایگاه های اطلاع رسانی آیت الله جاودان و بنیاد علمی فرهنگی هاد.