ظلم ظالمان در اثر غفلت/قیامت هولناک و فرصت دنیا ۲۰

آیت‌الله العظمی مدرسی در تدبر در آیات ۴۲ و ۴۳ و ۴۴ سوره ابراهیم به تبیین علت ظلم نمودن ظالمان پرداختند و با اشاره به هولناک بودن روز قیامت توصیه به استفاده از فرصت های عمر دنیوی برای توبه و استغفار و ادای حقوق نمودند.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی (سلطان‌احمدی دات آی آر): بیستمین جلسه درس تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن (هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام‌ظله، در ماه رمضان ۱۴۴۱ روز گذشته ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

معظم‌له در این جلسه با تدبر در آیات ۴۲ و ۴۳ و ۴۴ سوره ابراهیم درباره سرنوشت ظالمان بعد از مرگ و علت ظلم نمودن آنها پرداختند، و با بیان هولناک بودن روز قیامت و درخواست ظالمان برای بازگشت به دنیا نسبت به استفاده از فرصت های عمر برای جبران گذشته و ادای حقوق تاکید نمودند.

برخی عناوین این جلسه عبارت است: سبب‌های غفلت ما و لزوم پرهیز از آن / ظلم چیست و ظالم کیست / عظیم بودن روز قیامت و ترس از آن / چرا خدا با ظالمان کاری ندارد؟ / خیره شدن چشم‌ها در روز قیامت از ترس / فرصت طلایی زنده بودن و زندگی در دنیا / توبه و استغفار در فرصت حیات و زنده بودن / درخواست ظالمان برای بازگشت به دنیا / ساعات طلایی عمر را هدر ندهید / نزدیک بودن زمان مرگ

در ادامه مشروح بیانات معظم‌له تقدیم شما معارف‌جویان عزیز می گردد.

آیه ۴۲ سوره ابراهیم: وَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلًا عَمَّا یعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا یؤَخِّرُهُمْ لِیوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الْأَبْصَارُ.

و خدا را از آنچه ستمکاران مى کنند غافل مپندار جز این نیست که [کیفر] آنان را براى روزى به تاخیر مى‏ اندازد که چشمها در آن خیره مى ‏شود﴿۴۲﴾

آیه ۴۳ سوره ابراهیم: مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُءُوسِهِمْ لَا یرْتَدُّ إِلَیهِمْ طَرْفُهُمْ وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاءٌ.

شتابان سر برداشته و چشم بر هم نمى‏ زنند و [از وحشت] دلهایشان تهى است ﴿۴۳﴾

آیه ۴۴ سوره ابراهیم: وَأَنْذِرِ النَّاسَ یوْمَ یأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فَیقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ مَا لَکُمْ مِنْ زَوَالٍ.

و مردم را از روزى که عذاب بر آنان مى ‏آید بترسان پس آنان که ستم کرده‌اند مى‏ گویند پروردگارا ما را تا چندى مهلت بخش تا دعوت تو را پاسخ گوییم و از فرستادگان [تو] پیروى کنیم [به آنان گفته مى ‏شود] مگر شما پیش از این سوگند نمى ‏خوردید که شما را فنایى نیست ﴿۴۴﴾

ظلم نمودن ظالمان در اثر غفلت فراوان آنها

بشر همیشه و در همه لحظات زندگی بین آتش دوزخ و نعیم بهشت قرار دارد که با یک غفلت ممکن است وارد دوزخ شود، از این جهت است که آیات قرآن ضمن بیان سیره انبیا ما را از هرگونه غفلت برحذر می‌دارد که یک موقع اهل دوزخ نشویم.

در دنیا سبب‌های غفلت زیادی است. یکی از این سبب‌های غفلت جهل انسان است که فقط یک اسمی از آتش دوزخ شنیده و باور چندانی به آن ندارد، سبب دیگر غفلت‌های دنیا شهوات زیاد انسان و فشارهای زندگی بر او است. و در کنار این غفلت، وسوسه‌های دائمی شیطان است که در بیداری و خواب و همیشه مشغول وسوسه کردن انسان است.

این غفلت‌ها و وسوسه‌های شیطان باعث غفلت ما از دوزخ و قیامت می‌شود و انسان را مبتلا به سرنوشت بد و دوزخی می‌کند که ظلم نمودن ظالمان یکی از این دلایل است.

منظور از ظلم و ظالم

این غفلت و وسوسه‌های شیطانی باعث می‌شود که انسان ظالم شود. ما کلمه ظلم را گاهی وقتها در یک چارچوب بسیار تنگی تفسیر می‌کنیم، که در حقیقت ظلم بیش از اینها است. تا جایی که حتی هر خلافی که انسان نسبت به خودش می‌کند، ظلم به خود و ظلم به نفس است، اینکه انسان در واجبات و مستحبات و یا در ترک محرمات و مکروهات تقصیر می‌کنید، این نیز ظلم محسوب می‌شود.

بعد از ظلم به خود ظلم به دیگران است؛ در ظلم به دیگران شاید به نزدیکان و خانواده از جمله پدر و مادر، خواهر و برادر، همسر و فرزند و دیگر خویشان باشد، که این‌ها نیز ظلم محسوب می‌شود و اکثراً از آن غافل هستند. حالا در بحث ظلم به دیگران علاوه بر خویشان دیگران را نیز شامل می‌شود.

بنابراین به هر طریقی که انسان به هر کس حتی به خودش ظلم کند، او ظالم است و ما از آن غافل هستیم. در آیات مختلف قرآن خداوند عاقبت تکان دهنده ظالمین را بیان کرده که خیلی تکان دهنده است و ما باید از آن درس گرفته و به آن جدی توجه کنیم.

عظیم بودن روز قیامت و ترس ابرار از این روز

روز قیامت در قرآن خیلی عظیم بیان شده است که گاهی خداوند سبحان و تعالی فرموده است: «إِنَّ هَٰؤُلَاءِ یحِبُّونَ الْعَاجِلَهَ وَیذَرُونَ وَرَاءَهُمْ یوْمًا ثَقِیلًا»، آیه ۲۷ سوره انسان: این مردم کافر غافل همه دنیای نقد عاجل را دوست می‌دارند و آن روز (قیامت) سخت سنگین را به کلی از یاد می‌برند.

در سوره انسان درباره روز قیامت خیلی بحث شده است تا جایی که به ترس ابرار از روز قیامت اشاره شده و می‌فرماید: «إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا»، آیه ۱۰ سوره انسان: ما از پروردگارمان در روزی که روز عبوس و بسیار هولناکی است می‌ترسیم. ابرار خوراک خود را به اسیر و فقیر و مسکین دادند و گفتند ما از روز قیامت می‌ترسیدیم!

تازه روز قیامت با آن هول و ترسی که دارد، این روز خودش از آتش جهنم و قبل از نعمت‌های الهی در بهشت است. خود این روز طولانی خیلی تکان دهنده است که یک روز ۵۰ هزار سال است. ما برای ۳۰ یا ۴۰ سال زندگی در دنیا این قدر جدی و پر تلاش هستیم در صورتی که ما یک روز هولناک که ۵۰ هزار سال است، در پیش روی ما است. و نکته دیگر اینکه این روز هولناک و ۵۰ هزار ساله تازه مقدمه عالم ابدیت است که بعد از این روز هولناک، بهشت و جهنم است و ما باید این روز را خیلی جدی بگیریم.

چرا با اینکه ظالمان در دنیا ظلم می‌کند خدا با او کاری ندارد؟

در آیات مورد بحث این جلسه خداوند می‌فرماید: «وَلَا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلًا عَمَّا یعْمَلُ الظَّالِمُونَ» (آیه ۴۲ سوره ابراهیم) برخی تصور دارند که ظالم ظلم و ستم می‌کند و نسبت به حقوق دیگران مقصر است، ولی هیچ باکش نمیشود! پس معنی آن این است که ظلم اشکال ندارد! مگر خدا نمیبیند او دارد ظلم می‌کند.

در جواب باید گفت: خدا به این ظالم فرصت داده و ظلم او را می‌بیند ولی این ظلم‌ها را می‌نویسد و یک جا آمار‌گیری خواهد کرد و عذاب سختی در انتظار ظالمان است.

در ادامه این آیه خداوند می‌فرماید: «إِنَّمَا یؤَخِّرُهُمْ لِیوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الْأَبْصَارُ» آن کسانی که در دنیا ظلم می‌کنند و جزای ظلمشان را در دنیا نمیبینند، به این مفهوم نیست که جزا ندارند و خدا رهایشان کرده است، بلکه خدا به آن‌ها مهلتی داده برای روزی دیگری که آنجا آن‌ها را عذاب کند و آن روز، روز قیامت است که خداوند در این آیه می‌فرماید: « لِیوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الْأَبْصَارُ».

خیره شدن چشم‌ها از ترس در روز قیامت

در آیه بعد می‌فرماید: «مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُءُوسِهِمْ لَا یرْتَدُّ إِلَیهِمْ طَرْفُهُمْ» (آیه ۴۳ سوره ابراهیم) در این آیه آمده که در آن روز از شدت هول و ترس سرشان را به بالا نگه داشته و چشم‌های آن‌ها به یک نقطه‌ای خیره می‌شود. انسان در دنیا می‌تواند چشم خود را سمت راست و چپ، بالا و پایین بگرداند و اطراف را نگاه کند، اما در روز قیامت این قدر احوالات آن شدید است که از شدت ترس چشم انسان به یک نقطه خیره می‌شود.

حالا در حالت حرکت سریع و شتاب‌زده در این روز انسان کجا می‌رود و چه کسی او را تعقیب می‌کند؟ که این یک بحث است. حالا شما فکر کنید اگر تمام این زمین مکان قیامت شود و هر کس از قبرش خارج شود و تا جایی که باید برود و به دادگاه عدل اهلی حاضر شود، راه طولانی است که در این مسیر طولانی و حرکت سریع که باید بروند، با چشم‌های خیره و سرهای بلند و شتاب‌زده به سوی آن مکان می‌دوند.

حالا در این آیه آمده با سرهای بلند، این سرها به چه چیز نگاه می‌کنند؟ شاید بلندی سر به این معنا باشد که در حالت هول هستند و اینها حتی نمیتوانند چشم خود را به خودشان برگردانند و در اثر کثرت هول و وحشت اصلاً نمیتوانند بر چش مشان مسلط شوند.

فرض کنید شما در برابر یک شیر درنده قرار گرفته‌اید و در چنین لحظه‌ای شما از شدت ترس نمیتوانند چشمتان را از آن شیر به جای دیگر برگردانید.

در پایان این آیه آمده است: «وَأَفْئِدَتُهُمْ هَوَاءٌ» اما دلها و قلب‌های آن‌ها هیچ تمرکزی ندارد، چون تمام تمرکز آن‌ها از ترس این روز از بین رفته است و قدرت تمرکز ندارند و در هول شدیدی هستند که اصلاً نمیتوانند فکر و تمرکز کنند.

بنابراین روز قیامت روز عظیمی است و ظالمان خود را برای آن روز محیا کنند. ظالمان فکر نکنند که اگر در دنیا به مردم ظلم و ستم کردند و حقوق مردم را پایمال کردند، خدا آن‌ها را رها می‌کند.

مظلومی که ظالم می‌شود

دقت شود؛ گاهی وقتها بعضی‌ها در دنیا هستند که ظلم می‌کنند، اما می‌گویند من که تنها نیستم دیگران هم ظلم می‌کنند! ممکن است آنهایی هم که ظلم می‌کنند همین حرف را بزنند، پس فرقی ندارد.

اگر در دنیا کسی به شما ظلم می‌کند، شما حق ندارید که به این دلیل به کسی دیگر ظلم کنید! مثلاً یکی شما را کتک می‌زند و به شما ظلم کرده شما هم بعد بروید یکی ضعیف‌تر از خود را گیر بیاورید و او را کتک بزنید و به او ظلم کنید! این معنا ندارد و تحت هیچ شرایطی حق ندارید به کسی ظلم کنید. که اگر ظلم کردید بدانید که همه با هم در همان راهی که همه ظالمان می‌روند، شما هم می‌روید.

لزوم توبه و استغفار در فرصت زنده بودن در دنیا

در آیه بعد خداوند می‌فرماید: « وَأَنْذِرِ النَّاسَ یوْمَ یأْتِیهِمُ الْعَذَابُ» (آیه ۴۴ سوره ابراهیم) در این آیه خداوند به پیغمبر(ص) می‌فرماید نسبت به این روز مردم را هشدار بده که روز قیامت روز جزای بزرگ اعمال است.

در آن روز مردم چه می‌گویند؟ از خدا در آن روز چه درخواستی دارند؟ ما که امروز در این دنیا هستیم و هنوز فرصت داریم و زنده هستیم باید از این روز بترسیم و درس بگیریم و امروز در این فرصت طلایی توبه و استغفار کنیم و این هشداری به ما است که از این فرصت حیات در این دنیا برای توبه و آمرزش استفاده کنیم. آن حرف آن روز را باید امروز بزنید، چرا انسان باید تأخیر بیندازد بلکه باید امروز توبه کند.

از آن روزی که عذاب می‌آید و می‌رسد شما ظالمان عذاب دارید اما این عذاب دور است که به آن روز عذاب برسید و در این فاصله می‌توانید توبه کنید و از آن روز بترسید

درخواست ظالمان برای فرصت بازگشت به دنیا

ظالمان باید امروز دست از ظلم بردارند و توبه کنند نه اینکه در روز قیامت بگویند پیشمان شدیم و درخواست مهلت کنند. در ادامه این آیه می‌فرماید: «فَیقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ» ظالمان می‌گویند: خدایا به ما مهلت بده! اینها خیال می‌کنند که همچنان که در دنیا از خدا مهلت گرفتند وعذاب آن‌ها تأخیر داده شد، آخرت هم همین است!

به آن‌ها می‌گویند: چند سال مهلت می‌خواهید؟ که می‌گویند: چند سال نه، کمتر حتی چند لحظه! «أَجَلٍ قَرِیبٍ» به معنای این است که ما برای چند روزی مهلت می‌خواهیم! در جواب می‌گویند: اگر ما به شما مهلت دادیم که به دنیا برگردید، می‌خواهید در دنیا چکار کنید؟ که در ادامه این آیه آمده است: «نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ»، می‌گویند می‌خواهیم دعوت تو را اجابت کرده و دین تو را قبول کرده و سر تسلیم فرود بیاوریم و هرچه پیغمبران گفتند قبول وبه آن عمل کنیم.

ساعات عمر را هدر ندهید

از این آیه می‌خواهم استفاده کنم که در دنیا هزاران ساعت از عمر ما می‌گذرد، اما در این هزار ساعت ما می‌توانستیم از یک ساعت یا دو ساعت آن استفاده و توبه کنیم و به خدا و پیغمبران بازگردیم، ولی نکردیم! در روز قیامت درخواست دارند که حتی یک ساعت به دنیا برگردند و توبه کنند.

ما الان در این ساعات طلایی دنیا هستیم و اصلاً متوجه نیستیم که این ساعات عمر چقدر با ارزش است ولی این ساعات را با غفلت می‌گذرانیم. در صورتی که این ساعات بسیار با اهمیتی و قیمتی است که می‌توان از این ساعت‌ها برای نجات خود و جهان آخرت خود و حتی برای استغفار و ادای حقوق دیگران استفاده کرد.

ظالمان در روز قیامت درخواست حتی چند ساعت برای بازگشت به دنیا را دارند و میخواهند در این لحظه مختصر توبه و استغفار نموده ودعوت خدا و پیغمبران او را قبول کنند و شهادتین را بیان کنند. فقط به خاطر این کار از خدا مهلت می‌خواهند که به دنیا برگردند. حالا این چقدر زمان می‌خواهد یک روز یک ساعت، زمان برایشان مهم نیست، فقط یک فرصت کوتاه که برگردند به دنیا و توبه و استغفار کنند.

در پایان این آیه خداوند می‌فرماید: «أَوَلَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ مَا لَکُمْ مِنْ زَوَالٍ» به آن‌ها گفته می‌شود که چرا وقتی که در دنیا بودید، قسم خوردید و سوگند یاد کردید که ما همیشه در دنیا هستیم! پس چه شد الان پشیمان هستید؟!

مرگ بسیار نزدیک است / توبه کنید قبل از فرا رسیدن مرگ

خیلی از اوقات افرادی هستند که عمری از آن‌ها گذشته است و آنان همچنان غوطه ور در گناه هستند! وقتی هم به آن‌ها می‌گویید که دیگر عمری از شما گذشته و پیر شدید و بیایید توبه کنید که مرگ نزدیک است، می‌گویند ما هنوز با مرگ فاصله داریم و وقت داریم.

در صورتی که شاید کفن آن‌ها دوخته شده و قبرشان نیز آماده شده باشد. ما اصلاً نمیدانیم چه زمانی می‌میریم و لحظه مرگ ما فرا می‌رسد، اصلاً عاقبت ما معلوم نیست. این یک موعظه بزرگی است که بیدار شده و غافل نباشیم.

این مرگ در پیش روی ما است، آیا این همه غفلت کردن کافی نیست؟ بیایید تا فرصت دارید و زنده هستید، توبه کنید! چرا برخی مرگ را تکذیب می‌کنید و می‌گویید ما همیشه زنده هستیم! هیچ کس از شما در این دنیا نمیمانید. حتی برای مثال و نمونه هم یک نفر نیست که نمرده باشد. بعد که مُردید در روز قیامت درخواست بازگشت به دنیا را دارید؟ قرآن در جواب می‌فرماید: «أَوَلَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ مَا لَکُمْ مِنْ زَوَالٍ» آیا شما همان کسانی نبودید که در دنیا قسم خوردید که همیشه در این دنیا هستید.

از معصوم پرسیدند: چرا چشم برخی از افراد که فوت کرده‌اند، باز است و برخی‌ها بسته است؟ معصوم نیز خواستند نصیحت کنند، گفتند: چشم آنهایی که باز است، آنها از ملک الموت درخواست فرصت نموده تا چشم خود را ببندند، اما به آنها مهلت داده نشده است. و برعکس چشم آنهایی که بسته بوده آنها از ملک الموت فرصت خواستند تا یک لحظه چشم خود را باز کنند و اطرافیان خود را ببینند، به آنها هم مهلت داده نشده است. خداوند می‌فرماید: «لَا یسْتَأْخِرُونَ سَاعَهً ۖ وَلَا یسْتَقْدِمُونَ» آیه ۳۴ سوره اعراف: چون اجلشان فرا رسد لحظه‌ای پس و پیش نخواهند شد. (أطیب البیان فی تفسیر القرآن ‏۱۰: ۶۸٫).

عزرائیل قدم به قدم دنبال شما

کسانی که بیش از صد سال عمر کردند، اما سرانجام مُرده‌اند. حضرت نوح(ع) خیلی عمر طولانی داشتند ولی وقتی حضرت ملک الموت عزرائیل سراغ ایشان آمد، حضرت نوح(ع) یک سایبان کوچک درست کرده بود که نیمی از بدن ایشان در زیر آن سایبان بود و نیم دیگر بدن ایشان از این سایه بان بیرون آمده بود و در هوای آزاد بود. و حضرت نوح(ع) در زیر چنین سایه بان کوچک و مختصری خوابیده بود.

عزرائیل وارد شد و گفت: شیخ المرسلین این همه از خدا مهلت گرفتی چرا یک خانه برای خودت نساختی؟ حداقل یک کلبه‌ای می‌ساختی که بدنت در آن جا بگیرد! حضرت نوح(ع) هم جواب داد: ای عزرائیل ملک مقرب خدا کسی که در دنیا است و می‌داند که تو پشت سر او هستی و دنبالش می‌آیی برای چه خانه بسازد؟ بالاخره تو دنبال او می‌آیی.

آرزوها فریبتان ندهد

این حضرت نوح(ع) بود که با آن عمر طولانی اینگونه می گویند، اما برخی در این دنیا یک کوله بار آرزو برای خود ساخته اند.

آقا پیامبراکرم(ص) با اصحاب نشسته بودند و سه تا خط روی زمین کشیدند و اصحاب خیره خیره نگاه می‌کردند! حضرت فرمودند: خط اول ما بنی آدم هستیم و خط سوم امید‌ها و آرزوهای ما استف ولی این خط وسط مرگ و عجل انسان است که این می‌آید و تمام این آرزوهای ما را از بین می‌برد.

پس انسان نباید خودش را با آرزوها گول بزند، این‌ها دروغ است و باید در هر لحظه انسان جدی باشد و به فکر استفاده از لحظات عمرش برای ساخت آخرت خود باشد.

لزوم طلب حلالیت و ادای حقوق دیگران

در روز قیامت از خدا می‌طلبند که یک روز مثل امروز در دنیا باشند، اما الان که شما زنده هستید و این امروز هم هست پس بیایید در این امروز زنده بودن در دنیا توبه کنید و حقوق دیگران را بدهید.

حقوق زیادی بر گردن ما است و ما باید این حقوق را بدهیم و خیلی از این حقوق را متوجه نیستیم. مثلاً ما با یک راننده تاکسی یک روز از جایی به جایی سفر کردیم و این راننده تاکسی حقی برگردان ما دارد! شاید با او تند صحبت کردید، شاید در تاکسی را محکم بستید، شاید طوری نشستید یا وسیله ای در تاکسی گذاشتید که به آن خسارتی وارد شده است، و هزاران حق دیگر که ما اصلاً متوجه نبودیم ولی این حقوق به گردان ما است.

و این حقوق هم یک طرفه نیست اما ما باید از طرف خودمان بیاییم این حقوق دیگران را ادا کنی.

سعی کنید از این به بعد دو نکته را مورد توجه و دقت داشته باشید؛ اول اینکه حقوق مردم را ادا کنید و در این زمینه احتیاط کنید و دوم اینکه برای حق‌ها و کارهای گذشته که به گردن دارید، مرتب استغفار کنید و توجه پیدا کنید به این که از دیگران حلالیت بطلبید.

نتیجه اینکه خداوند سبحان و تعالی در این آیات این جلسه به پیغمبراکرم(ص) فرمودند: به مردم نسبت به روز قیامت هشدار بده که تا در این دنیا زنده هستند، توبه واستغفار نموده و حقوق دیگران را ادا کنند که اگر نکردند، در آخرت دیگر مهلت و فرصتی نیست.

امیدوارم خداوند سبحان و تعالی این ایام مبارک ماه رمضان که درهای توبه را بر روی ما باز کرده و شیطان هم در غل و زنجیر است و روحانیت داریم و مجالس خوبی از راه مجازی گوش می‌کنیم، خدا هم لطف کند به ما توفیق بدهد که واقعاً توبه نموده و بازگشت به او داشته باشیم. و صل الله علی محمد و اله الطاهرین.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

[box type=”shadow”]*بیشتر بخوانید:

دیگر جلسات تدبر در سوره ابراهیم حضرت آیت الله العظمی مدرسی

• جلسه  اول تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهارم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه پنجم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه ششم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هفتم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هشتم تدبر در سوره ابراهیم  
• جلسه نهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه یازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سیزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهاردهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه پانزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه شانزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هفدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هجدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه نوزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• [/box]

*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا