فواید وجود پیامبران و انبیا/دعای ابراهیم(ع) برای ذریه اش ۱۸

آیت‌الله العظمی مدرسی در تدبر در آیات۳۵ و ۳۶ و ۳۷ سوره ابراهیم دو فایده از فواید وجود پیامبران و انبیا الهی را بیان نموده و به تشریح دعاهای حضرت ابراهیم(ع) برای ذریه‌اش در این آیات پرداختند.

به گزارش پایگاه اینترنتی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی (سلطان‌احمدی دات آی آر): هجدهمین جلسه درس تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن (هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام‌ظله، در ماه رمضان ۱۴۴۱ روز گذشته ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

معظم‌له در این جلسه با تدبر در آیات ۳۵ و ۳۶ و ۳۷ سوره ابراهیم ضمن بیان دو فایده از فواید وجود پیامبران و انبیا الهی به تشریح دعاهای حضرت ابراهیم(ع) برای ذریه اش و ماجرای گذاشتن هاجر و اسماعیل در بیابان های مکه پرداختند. در ادامه مشروح بیانات معظم له در این جلسه تقدیم حضور شما معارف جویان عزیز می گردد.

آیه ۳۵ سوره ابراهیم: وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ.

و [یاد کن] هنگامى را که ابراهیم گفت پروردگارا این شهر را ایمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار. ﴿۳۵﴾

آیه ۳۶ سوره ابراهیم: رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیرًا مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَمَنْ عَصَانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ.

پروردگارا آنها بسیارى از مردم را گمراه کردند پس هر که از من پیروى کند بى گمان او از من است و هر که مرا نافرمانى کند به یقین تو آمرزنده و مهربانى.﴿۳۶﴾

آیه ۳۷ سوره ابراهیم: رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاهَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ.

پروردگارا من [یکى از] فرزندانم را در دره‏ اى بى‏ کشت نزد خانه محترم تو سکونت دادم پروردگارا تا نماز را به پا دارند پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده و آنان را از محصولات [مورد نیازشان] روزى ده باشد که سپاسگزارى کنند. ﴿۳۷﴾

انبیا و اولیا و پیامبران از نعمت های بزرگ خداوند

وجود مقدس انبیاء، اولیاء الله و صدیقین از نعمت های بزرگ خداوند سبحان و تعالی به ما بشر است. این نعمت ها از همان نعمت هایی است که خداوند در قرآن می فرماید: «وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَهَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا»، آیه ۱۸ سوره نحل: و اگر بخواهید که نعمتهای خدا را شماره کنید هرگز نتوانید. ما حتی توان شمارش نعمت های خداوند را نداریم و این نعمت ها دارای تنوع و ابعاد مختلفی است.

* فواید وجود پیامبران

پیامبران واسطه فیض و وسیله ارتباط و توسل با خدا

نعمت بزرگ وجود پیامبران فواید زیادی برای بشر دارد که در اینجا فقط دو فایده از فواید وجود پیامبران بیان می شود.

یکی از فواید وجود پیامبران این است که انبیاء واسطه فیض و وسیله ارتباط ما با خدا هستند.  وقتی که با مشکلات روبرو می شوید و یا در کاری گیر می کنید، همانگونه که به وسیله اسماءالله به خداوند متوسل می شوید، به وسیله پیامبران هم می توان به خداوند متوسل شد. در سوره منافقین هم ذکر شده که خداوند می فرماید: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَکْبِرُونَ»، آیه ۵ سوره منافقین: و هر گاه به آنها گویند: بیایید تا رسول خدا برای شما (از حق) آمرزش طلبد سر بپیچند و بنگری که با تکبر و نخوت (از حق) روی می‌گردانند.

در این آیه خداوند وسیله آمرزش را پیامبر(ص) بیان نموده است، اما منافقین از این کار سرپیچی می کنند. یکی از صفات منافقین این است که آنها نمی خواهند نسبت به پیامبران و پیامبراکرم(ص) کرنش و اطاعت کنند، سعی می کنند که یاغی باشند و وقتی می گویند: بیایید نزد پیغمبراکرم(ص) تا برای شما استغفار کند، می گویند: نمی آییم؛ ما خودمان استغفار می کنیم.

متاسفانه هنوز هم روحیه کبر و غرور در خیلی ها وجود دارد و نمی خواهند به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) متوسل شوند. بنابراین یکی از فواید وجود پیامبران و انبیا همین واسطه ارتباط و توسل ما با خدا است.

پیامبران الگویی برای بشر/ لزوم اطاعت کردن از پیامبران و ادامه دادن راه آنها

یکی دیگر از فواید وجود پیامبران این است که آنها را الگو خود قرار داده و از آنها عبرت بگیریم. خداوند درباره رسول الله(ص) در قرآن می فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ»، آیه ۲۱ سوره احزاب: یقیناً برای شما در [روش و رفتار] پیامبر خدا الگوی نیکویی است.

پس همه پیامبران الگو هستند. پیامبران ضمن اینکه نبوت و رسالت دارند، امام هم هستند؛ به این معنا که باید در راه و دنبال آنها حرکت کنید، هر چند هیچ وقت نمی توانید به مرتبه اعلی که آنها رسیده اند، برسید اما می توانید در این راه به آنها نزدیک شده و به جایی برسید که پیامبراکرم(ص) فرمودند: «سَلْمانُ مِنّا أَهْلَ الْبَیْتِ» سلمان، از ما اهل بیت است. (بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۱۲۱) همچنبن روایتی هم از حضرت صادق(ع) آمده است که اگر شما اطاعت کنید، شما از ما هستید.

نتیجه اطاعت از انبیا و اولیا الهی

و اگر اطاعت انبیا و اولیا خدا را نمودید، با آنها محشور می شوید. خداوند در این باره می فرماید: «وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَٰئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ ۚ وَحَسُنَ أُولَٰئِکَ رَفِیقًا»، آیه ۶۹ سوره نساء: و آنان که اطاعت خدا و رسول کنند البته با کسانی که خدا به آن‌ها لطف فرموده یعنی با پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد، و اینان نیکو رفیقانی هستند. شاید هم درجه آنها نباشید که این بحث دیگری است، اما در آن درجات عالی به یک مقامی می رسید و با آنها محشور می شوید.

هدایت پیامبران برای هدایت نمودن ما و لزوم پیروی و از اطاعت از آنها

خداوند سبحان و تعالی در سوره انعام قصه ابراهیم، اسماعیل، یعقوب، نوح، داوود، ایوب، موسی، هارون، زکریا، یحیی، عیسی و الیاس را بیان می کند و می فرماید: «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ ۚ کُلًّا هَدَیْنَا ۚ وَنُوحًا هَدَیْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَمِنْ ذُرِّیَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسَىٰ وَهَارُونَ ۚ وَکَذَٰلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»، آیه ۸۴ سوره انعام: و ما به ابراهیم، اسحاق و یعقوب را عطا کردیم و همه را به راه راست بداشتیم و نوح را پیش از ابراهیم و فرزندانش داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون را هدایت نمودیم و این چنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم.

بعد از بیان قصه این پیامبر در آیه ۹۰ همین سوره می فرماید: «أُولَٰئِکَ الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ»، آیه ۹۰ سوره انعام: آنها کسانی بودند که خدا خود آنها را هدایت نمود، خدا اینها را هدایت کرد.

خداوند پیامبران را هدایت نمود تا هم خودشان هدایت شوند و هم اینکه در مسیر رسیدن به خدا ما را هم رهبری و هدایت کنند. و در ادامه همین آیه خداوند به ما هم دستور می دهد که دنباله روی آنها باشیم و می فرماید: «فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ»، آیه ۹۰ سوره انعام: تو نیز از راه آنها پیروی نما.

که این نکته مهمی است که اگر امام یا پیامبر این کار را کردند، بعضی ها می گویند: خوب آنها چون امام یا پیامبر بودند انجام داده اند، اما خداوند آنها را هم مثل بشر و از بشر خلق کرده که کسی نتواند بگوید آنها مثل ما نبودند که این کارها را انجام می دهند.

بعد از ذکر نام تمام این انبیایی که در این مجموعه آیات سوره انعام ذکر شده اند، خدا به ما می گوید: باید به نوری که آنها در حرکت خود ایجاد کردند و عبرتی که به ما دادند، شما هم باید دنبال آنها و راه آنها بروید و به آنها اقتدا کنید تا شما هم هدایت شوید.

بنابراین ما این دو وظیفه را نسبت به انبیا و پیامبران داریم که دنباله روی راه آنها بوده و از آنها اطاعت کنیم و زندگی آنها را هم الگوی خود قرار دهیم.

علت بیان مکرر داستان و قصه پیامبران در قرآن

اینکه قرآن قصه انبیا را مکرر بیان می کند، صفات آنها را ذکر می کند، آن فداکاری های آنها را می گوید، آن از خود گذشتگی آن ها را بیان می کند، برای این است که ما هم از آنها الگو بگیریم و در این جهت حرکت کنیم.

نسبت به قصه حضرت ابراهیم(ع) در این سوره و قصه های مشابه آن که در قرآن آمده باید سعی و کوشش کنید که هر کس به قدر حوصله، قدرت و کوشش خودش از آنها پیروی کند.

ماجرای گذاشتن هاجر و اسماعیل در بیابان های مکه

حضرت ابراهیم که این سوره مبارکه به اسم ایشان است خداوند قصه ایشان را بیان می کند منجمله در این آیه که جریان حضرت هاجر و حضرت اسماعیل(ع) بیان شده است.

حضرت ابراهیم(ع) در ابتدا همسری داشتند که از همسرشان بچه دار نمی شدند و همسر ایشان گفت: من کنیزی دارم که این را به تو هدیه می دهم، شاید از او خدا پسری به تو بدهد و همین طور هم شد.

وقتی خداوند به این کنیز پسری داد که اسماعیل بود، مفسرین نوشته اند هر چند خدا خودش عالم است که جریان چه بوده اما چنین نوشته اند که همسر اول حضرت ابراهیم(ع) چون خودش اولاد نداشت، ناراحت شد و گفت من نمی توانم یک جا با هم با این زن زندگی کنم و از نظر روانی سختم است.

خدا به حضرت ابراهیم وحی نمود که او به تو خدمت کرده پس حرف او را گوش کن؛ و حضرت ابراهیم(ع) گفتن: آنها را کجا ببرم؟ که خدا فرمودک آنها را کنار خانه من ببر. جبرائیل هم نازل شد و آنها راه افتادند و جبرائیل هم جلوی آنها حرکت می کرد و ابراهیم(ع) و هاجر که یک زن جوان بود با بچه شیرخوار به دنبال او حرکت کردند.

هر جا خوش آب و هوا بود، ابراهیم(ع) می گفت که اینجا آنها را بگذاریم که جبرائیل می گفت: نه هنوز راه است تا اینکه به سرزمین مکه که در یک وادی خشک و بی آب و علف بود که در گودالی که اطراف آن کوه بود، واقع شده بود، رسیدند. جبرائیل گفت: آنها را باید اینجا بگذاری و ابراهیم(ع) هم که مطیع و مخلص بود، سریع اطاعت کرد و تسلیم مطلق خدا شد.

ابراهیم(ع) که می توانست یک انسان ظلوم و کفار باشد، اما یک انسان از همه جهات خدایی بود که همه وجودش خدایی است و اطاعت دستور خدا را نمود و به هاجر و اسماعیل گفت: اینجا بنشینید و آنها هم نشستند، یک مقدار آب هم در مشک بود و به آنها داد، بعد گفت: من رفتم گفت و شما را در این بیابان به خدا سپردم.

دعای حضرت ابراهیم(ع) برای آنها / لحظه استجابت دعا

وقتی از آنها دور شد و همین که می خواست در یک مسیری بپیچد که دیگر آنها را نمی توانست ببینید، آنجا حضرت ابراهیم(ع) برای آنها دعا کرد.

این نکته خیلی مهم است که چه زمانی دعا کنیم؟ دعا زمانی به اجابت می رسد که انسان به حالت اضطرار رسیده و از خود بی خود شده و توجه جدی به خدا دارد.

درخواست امنیت شهر مکه

حضرت ابراهیم(ع) وقتی هاجر و اسماعیل را در آن بیان می گذارد از خدا درخواست می کند و می گوید: «رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا» حضرت دعا می کنند که خدایا این شهر مکه را امن کن. امنیت از همه چیز مهمتر است، اساساً مردم جایی زندگی می کنند که آنجا امنیت باشد. خوراک همه جا پیدا می شود، اما کسی که می خواهد یک جا مستقر شود و تمدن خود را رشد دهد احتیاج به امنیت دارد.

مکه تا حالا به غیر از چند مورد تا کنون همیشه امنیت در آن بوده است، نه تنها برای انسان بلکه برای حیوانات همه مکه شهر ایمنی بوده است. گاهی وقت ها یک کسی چند نفر را کشته و وقتی به مکه رفته کسی به او تعرض نکرده یا اینکه گاهی وقت ها حیوانات از دست بنی آدم و شکارچیان به مکه فرار می کردند و در آنجا کسی به آنها تعرض نمی کرد.

درخواست حفظ ذریه از بت پرستی و گمراهی

درخواست دیگر حضرت ابراهیم(ع) در پایان این آیه آمده که می فرماید: «وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ» ما می خواهیم جایی برویم که فقط خدا را عبادت کنیم و بت ها را عبادت نکنیم. بعضی از مفسرین نوشته اند که اولاد ابراهیم هیچ کدام بت ها را عبادت نکردند ولی در آیه بعد اشاره ای هست که بعضی از آنها نا خلف شدند. در اینجا حضرت از خدا درخواست می کند که خدایا دست ما را بگیر و کمک کن به ما عصمتی بده که سمت بت پرستی نرویم.

حالا این «أَصْنَامَ» چه هستند؟ که در آیه بعد می فرماید: «رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیرًا مِنَ النَّاسِ» ممکن است گاهی این «أَصْنَامَ» یک تخته چوب یا یک تکه سنگ باشد که آن را بت نموده اند و می پرستند و یا اینکه این «أَصْنَامَ» یک انسان باشد که مدعی الوهیت شده و یا مدعی نیست ولی در عمل خودش را جای خدا قرار داده و مرد م را فریب می دهد و مردم را گمراه می کند. این مهم است که انسان در جایی که همه گمراه شدند، این دعا را کند که خدا او را از گمراهی حفظ کند که گمراه نشود.

اهل بهشت بودن تابعین نه ذریه

 در آیه بعد حضرت ابراهیم(ع) چنین درخواست می کند و می فرماید: «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی» خدایا اگر کسی از من پیروی کرد، او از من است. به  این مفهوم که یک عده خیال می کردند چون از ذریه ابراهیم(ع) هستند بهشتی هستند، نه این نیست کسی که تابع ابراهیم(ع) است چه از ذریه او باشد و چه نباشد، اهل بهشت است.

و در پایان این آیه می فرماید: «وَ مَنْ عَصَانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» و اگر کسی هم نافرمانی کرد، تو آمرزنده و مهربان هستی. خیلی با لطف و محبت ابراهیم(ع) دعا کرد و نگفت اگر کسی مرا عصیان کرد به آتش جهنم بینداز.

دعای حضرت ابراهیم(ع) برای ذریه اش

و در این آیه می فرماید: «رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاهَ» بعضی از ذریه خودم را که هاجر و بچه اش اسماعیل باشد را جایی گذاشتم که در آن اصلا گیاه و کشتی نیست و از نظر مادی هم چیزی در اینجا نیست و یک صحرا و زمین بی آب و علف است، اما هدف این است که اینها اقامه نماز کنند. و بقیه دعاها را هم گفت.

دستور به اقامه نماز در مکانی دور دست

در این آیه بعد از اینکه خداوند به ابراهیم(ع) دستور داد، زن و بچه شیرخوار را در آن بیابان بگذار، دستور به اقامه نماز می دهد و ابراهیم(ع) هم دعا نمود و می فرماید: «رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاهَ» در آیات قبل در آیه ۳۱ نیز خدا فرموده است: «قُلْ لِعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَاهَ» اما نفرمود در مکانی دور دست، که در این آیه چنین فرموده است که آنها را که به آن مکان دور دست بردی، آنجا نماز به پا دارند.

گاهی برای اقامه نماز انسان باید به یک مکانی دور دست برود، مثلا به مکه یا کربلا و یا به یک مسجدی که از محل سکونت شما دور است، باید بروید، باری اینکه در آنجا می توانید یک نماز مقبول بخوانید، که در آنجا با تمرکز و روح و توجه می توان این نماز را خواند و باید این مسیر طولانی را رفت.

مثلاً گاهی وقتها می گویند در فلان منطقه فلان امام جماعت است که خیلی فرد خوب و مؤمن و با اخلاصی است. شما هم به امید اینکه پشت سر چنین فرد مؤمنی نماز بخوانید، که نماز شما بالا برود و مورد قبول پروردگار قرار بگیرد، این راه طولانی را طی می کنید تا آنجا نماز بخوانید.

اما بعضی ها دلشان می خواهد نماز صبح را کنار رختخواب خود بخوانند، اما آن هم یک نمازی بی توجه و سریع که بتوانند زود آن را تمام کرده و سریع به رختخواب بروند و بخوابند! همانطور که در جلسات قبل در بحث نماز در آیه ۳۱ مطرح شد، چنین نمازی اصلا فایده نداره و به صراحت آیات قرآن خداوند چنین نمازگزاری را نکوهش می کند.

صبح که از خواب بیدار می شوید، باید مقداری صبر کنید که گیجی شما برود و چشم شما باز شده و از خواب بیدار شوید تا با توجه و آن جور که خداوند دستور داده نماز صبح را اقامه کنید.

این نماز هاجر و اسماعیل دو بسعد داشت که بُعد اول آن خودشان نماز خواندند و بُعد دوم برای همه نمازگزاران دنیا خانه ساخته شد و همه ما به سمت آن قبله نماز می خوانیم.

درخواست های حضرت ابراهیم(ع) از خداوند

حالا حضرت ابراهیم(ع) چند تا خواهش هم داشت که یکی از خواسته های او این بود که فرمود: «فَاجْعَلْ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ» خدایا اینها به خاطر تو آمدند در این زمین بی علف، پس در دل مردم محبت آنها را قرار بده که مردم به این سرزمین بیایند. عجیب است که در این آیه نگفته « إِلَیْهِا» بلکه گفته « إِلَیْهِمْ»؛ یعنی به این سرزمین.

نماز مقبول با داشتن محبت به اولیا الهی

کعبه خیلی مهم است ولی اهمیت انبیا و اولیای خدا از کعبه هم بیشتر است و باید محبت آنها را در دل داشته باشید تا بتوانید یک نمازحسابی بخوانید. نماز برای خدا وبه سمت کعبه است، اما باید با محبت اولیا خدا که آن روز حضرت ابراهیم(ع) و هاجر و اسماعیل بود و امروز پیامبراکرم(ص) و اهل بیت(ع) ایشان است.

و در پایان آیه می فرماید: «وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ» ابراهیم(ع) از خداوند درخواست می کند که از تمام  ثمرات و میوه هایی که در دنیا است به آنها رزقی بدهد تا آنها هم سپاس گزار باشند.

امیدوارم خداوند سبحان و متعال ما را موفق بدارد که در اصلاح خود و اصلاح جامعه خود کوشا باشیم. و صل الله علی محمد و اهل بیته الطیبین الطاهرین.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

[box type=”shadow”]*بیشتر بخوانید:

دیگر جلسات تدبر در سوره ابراهیم حضرت آیت الله العظمی مدرسی

• جلسه  اول تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهارم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه پنجم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه ششم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هفتم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هشتم تدبر در سوره ابراهیم  
• جلسه نهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه یازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سیزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهاردهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه پانزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه شانزدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هفدهم تدبر در سوره ابراهیم
• [/box

*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا