منظور از شجره طیبه و خبیثه/حضرت عیسی زمینه ساز اسلام ۱۴

آیت‌الله‌ا‌لعظمی مدرسی با تدبر در آیات ۲۴ تا ۲۷ سوره ابراهیم به تبیین علت بیان مثال‌ها در قرآن و منظور از شجره طیبه و شجره خبیثه پرداختند و نکاتی درباره دو بشارت حضرت عیسی(ع) بیان نمودند.

به گزارش پایگاه اینترنتی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی (سلطان‌احمدی دات آی آر): چهاردهمین جلسه درس تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن (هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام ظله، در ماه رمضان ۱۴۴۱ روز گذشته ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

معظم‌له در این جلسه با تدبر در آیات۲۴ تا ۲۷ سوره ابراهیم به تبیین علت بیان مثال‌ زدن‌های خداوند در قرآن و منظور از شجره طیبه و شجره خبیثه پرداختند و در پایان به نقش حضرت عیسی(ع) در زمینه سازی اسلام و نقش مادران در تربیت چنین فرزندان پاکی نکاتی بیان فرمودند.

برخی از عناوین این جلسه عبارت است: منظور از شجره طیبه و شجره خبیثه / علت ازدیاد بشر با وجود این همه کشتار/ نابودی قطعی باطل و ماندنی بودن حق / قرآن کلید باز کردن حقایق / لزوم تدبر در قرآن / بارور شدن باورها با ایمان به خدا / دو بشارت حضرت عیسی(ع) / نقش مادران در تربیت فرزندان پاک

آیه ۲۴ سوره ابراهیم: أَلَمْ‌تر کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَهً طَیبَهً کَشَجَرَهٍ طَیبَهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ.

آیا ندیدى خدا چگونه مثل‌زده سخنى پاک که مانند درختى پاک است که ریشه‏‌اش استوار و شاخه‏‌اش در آسمان است (۲۴)

آیه ۲۵ سوره ابراهیم: تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَیضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ.

میوه‏‌اش را هر دم به اذن پروردگارش مى‏ دهد و خدا مثلها را براى مردم مى‏ زند شاید که آنان پند گیرند (۲۵)

آیه ۲۶ سوره ابراهیم: وَمَثَلُ کَلِمَهٍ خَبِیثَهٍ کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَارٍ.

و مثل سخنى ناپاک چون درختى ناپاک است که از روى زمین کنده شده و قرارى ندارد (۲۶ )

آیه ۲۷ سوره ابراهیم: یثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَفِی الْآخِرَهِ وَیضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِینَ وَیفْعَلُ اللَّهُ مَا یشَاءُ.

خدا کسانى را که‌ایمان آورده‌اند در زندگى دنیا و در آخرت با سخن استوار ثابت مى‏ گرداند و ستمگران را بى‏ راه مى‏ گذارد و خدا هر چه بخواهد انجام مى‏ دهد (۲۷)

بیان پیچیده‌ترین و بزرگترین حقایق با بیان ساده در قرآن

اساساً قرآن مجید پیچیده‌ترین و بزرگترین حقایق را با یک بیان بسیار ساده و مفهومی و عمیق ارائه می‌دهد. هر کس به حد خودش می‌توانید از قرآن برداشت نمایند، به این معنا که ما نسبت به دریا نمیتوانیم که همه آب دریا را برداریم، بلکه فقط می‌توانیم به قدر و اندازه خودمان یک قطره سر سوزنی از این آب دریا بر داریم، نسبت به قرآن و حقایق عالم هم همینطور هستیم و هیچ وقت نمیتوانیم ادعا کنیم که همه حقایق را می‌فهمیم.

جهان خلقت بر محور حق

در جلسات قبل بیان شد که این جهان هستی بر محور حق است و به همین دلیل هر عمل صالح و سخن صحیحی حتی هر طرز تفکری که با این نظام کلی جهان که بر محور حق است، توافق داشته باشد، آن نظام پیشرفت می‌کند و بر عکس هر نظام و تفکری که مخالف این محور حق و نظام خلقت باشد، پشرفت که نمیکند، نابود هم می‌شود.

علت ازدیاد بشر بعد از این همه کشتار

چقدر انسان‌ها بر اثر بیماری و ویروس‌های مختلف، سیل، بلاهای مختلف و اخیراً هم بر اثر این ویروس کرونا که اسم آن را کووید۱۹ گذاشته‌اند، از بین رفتند، و علاوه بر این بلایا چقدر از مردم به دست جباران و ظالمان کشته شدند، پس با این از بین رفتن مردم باید الان جمعیت بشر کمتر می‌شد، اما روز به روز در حال ازدیاد است و بیش از هفت هزار میلیارد انسان روی زمین است.

چند سال قبل در یکی از سخنرانی‌ها عرض کردم اینکه برخی می‌گویند طبیعت غضب کرده و در حال نابودی است، درست نیست! و گفتم خدا سبحان و تعالی حاکم و مدبر امر است و آخر این مشکلات همه چیز را درست می‌کند. هر چند بشر آن را تخریب کرده اما خداوند آن‌ها را درست می‌کند. چقدر ما گناه کرده‌ایم، اما با یک لحظه توبه کردن خداوند همه گناهان ما را محو می‌کند و غفارالذنوب است.

منافات داشتن حق با تخریب و از بین بردن

خداوند آسمان‌ها و زمین را بر مبنای حق ساخته و حق با تخریب و از بین بردن منافات دارد. چقدر جنگل‌ها را سوزاندند، اما باز جنگل‌ها زیاد شد. شما فرض کنید یک هسته خرما را در یک جای خوبی بکارید، بعد از مدتی می‌بینید که این هسته خرمای کوچک به یک نخل بسیار عظیم تبدیل شده و این کار حق بوده چون این هسته خرما بر محور و مبنای حق حرکت کرده و به این نخل خرما تبدیل شده است .

نابودی باطل و ظهور منجی برای برپایی حق / باطل می‌رود و حق ماندنی است

این که می‌گوییم آخرالزمان آقایی می‌آید که تمام جهان را پر از عدل و داد و رحمت می‌کند، این به دلیل همان حق است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ * إِنَّ فِی هَٰذَا لَبَلَاغًا لِقَوْمٍ عَابِدِینَ»، آیه ۱۰۵ و ۱۰۶ سوره انبیاء: و همانا ما پس از تورات در زبور نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به میراث می‌برند. در این، ابلاغ روشنی است برای جمعیّت عبادت‌کنندگان!

اهل باطل بدانند که باطل دوام ندارد. آقا امیرالمؤمنین(ع) در روایتی می‌فرماید: «لِلْحَقِّ دَوْلَهٌ، لِلْباطِلِ جَوْلَهٌ.»، حق جریان پیوسته دارد و باطل جولان مقطعى . (غرر الحکم و درر الکلم , جلد۱ , صفحه۵۴۴). حالا باطل یک چند صباحی یک جولانی می‌دهد، اما می‌رود و حق است که می‌ماند و ماندگار است. ابوجهل‌ها، ابوسفیان‌ها، معاویه‌ها، یزید‌ها، بنی امیه‌ها، بنی عباس‌ها و دیگر ظالمان همه رفتند ولی اهل بیت(ع) ماند.

منظور از کلمه در آیه ۲۴ سوره ابراهیم

در آیات مورد بحث این جلسه در آیه ۲۴ سوره ابراهیم آمده است: «کَلِمَهً طَیبَهً»، ابتدا قبل از شرح و تدبر در آیات، این سؤال مطرح است که «کلمه» چیست؟ در دروان کودکی کتاب «الفیه ابن مالک» (کتاب مشهور در علم صرف و نحو) را می‌خواندیم؛ به نظر می‌رسد که کلمه در حقیقت یک بخشی از چیزی است، کلمه در این آیه به نظر اینکه خدا مثال‌زده شما یک بخشی، یک مقداری، یک جزیی از حقیقت را دقت کنید و بدانید که بقیه حقیقت هم مثل همین است. مثال هم به همین معنا است که شما یک بخشی از حقیقت را بیان می‌کنید و شنونده و گیرنده این را به بقیه مثال‌ها و حقیقت‌ها مسنجد که بقیه مثال‌ها هم مانند همین مثال است و آن‌ها هم همین مثال هستند.

منظور از شجره طیبه / مثال زدن‌های خدا در قرآن برای عبرت انسان

در این آیه خداوند می‌فرماید: «أَلَمْ‌تر کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا»، ای پیامبر(ص)، ای قاری قرآن آیا نمیبینید که خدا مثال‌زده است؟ بعد می‌فرماید: «کَلِمَهً طَیبَهً کَشَجَرَهٍ طَیبَهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ»، شجره طیبه مانند یک درخت طیبه است و طیب به معنای پاکیزه است.

یک درختی را تصور کنید که درخت نمونه است؛ این درخت اصل و ریشه‌اش در زمین خوب ریشه دوانده و خود را خوب حفظ کرده است و فرع آن هم ساق، تنه، شاخ و برگش نیز در آسمان است، هم از زمین املاح و آب زمین را تغذیه می‌کند و هم از آسمان و نورخورشید و اشعه آن استفاده می‌کند.

این کلمه شجره طیبه چند تعبیر دیگر هم دارد که یکی از تعبیرات مهمش این است که انسان وارسته یک انسان کامل است، این انسان کامل آن کلمه است.

در آیه بعد خداوند به ثمره این درخت طیبه اشاره نموده و می‌فرماید: «تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا»، و خصوصیت این درخت این است که ثمرات آن همیشگی است و زیاد و زود میوه می‌دهد. بعضی از درخت‌ها طول می‌کشد که به بار رسیده و میوه بدهند، اما این درخت طیبه سریع و زیاد میوه می‌دهد؛ حالا درباره «کُلَّ حِینٍ» در بین مفسرین اختلاف است که این درخت هر شش ماه، یا یکسال، یا بیشتر و کمتر میوه می‌دهد.

علت بیان این مثال در قرآن

و در پایان این آیه خداوند می‌فرماید: «وَیضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ»، این یک مثال برای مردم است، تا مردم به خود بیایند و متذکر شوند، تا آن عقل درونی، وجدان و فطرت خود را بیدار کنند و نعمت‌های خدا دادی را ببینند و بفهمند که این جور نیست که خدا یک مثالی‌زده باشد و شما بر همین مثال بمانید.

قرآن کلید باز کردن درهای حقایق / تاکید بر تدبر در قرآن

یک نکته‌ای عرض کنم که در همه جاهای قرآن این نکته می‌تواند مفید باشد و آن اینکه قرآن کلید به ما می‌دهد! فرض کنید حقایق در یک جا هست و آنجا در و کلیدی دارد و قرآن هم کلید این در بسته است. حالا بعضی‌ها این کلید را در جیب خود می‌گذارند؛ هر چند گذاشتن این کلید در جیبتان خوب است، اما بعضی‌ها این کلید را به عنوان سر نخ می‌گیرند و جلو می‌روند و در بسته را با آن باز می‌کنند.

قرآن هم می‌فرماید: «قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُجْرِمِینَ»، آیه ۶۹ سوره نمل: بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که سرانجام گنهکاران چگونه بود؟ در سوره‌ای دیگر هم می‌فرماید: «أَفَلَا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ»، آیه ۸۲ سوره نساء: آیا در [معانى] قرآن نمى‏ اندیشند. پس بروید در زمین بگردید و ببینید چه خبر است؟ نگاه کنید، تفکر کنید، تعقل کنید تا متذکر شوید و حتی قرآن هم می‌فرماید در این قرآن تدبر کنید تا بتوانید به آخر خط و سرانجام نیکو برسید.

منظور از شجره خبیثه

در اینجا می‌فرماید: «وَیضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ»، این یک مثال است و در مقابل این مثال، مثال دیگری است که در آیه بعد می‌فرماید: «وَمَثَلُ کَلِمَهٍ خَبِیثَهٍ کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مَا لَهَا مِنْ قَرَارٍ»، منظور از«کَشَجَرَهٍ خَبِیثَهٍ»، یک درختی است که خبیث است که به این درخت خبیث خداوند مثال‌زده است که این درخت هیچ منفعتی ندارد.

چون این شجره خبیثه هماهنگ با عالم هستی و نظام خلقت و سنت‌های الهی نیست، پس از بین می‌رود. اما در مقابل آن شجره طبیه چون هماهنگ با عالم هستی و نظام خلقت است، می‌ماند و رشد می‌کند و مفید هم هست.

حالا تعبیر این مثال چیست؟

شاید یک مثال باشد و تعبیرهای مختلفی داشته باشد. اما در آیه بعد خداوند می‌فرماید: «یثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَفِی الْآخِرَهِ»، یکی از مثال‌هایش همین قول ثابت است. حالا برخی مفسرین گفته‌اند: «لا إله إلّا اللّه»، است یا جمله «لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله» و یا کل حقایق دین است، که در برخی از روایات دلالت می‌کند که این شجره طیبه اسلام اصلش «لا إله إلّا اللّه» است و ساقه‌اش مثلا « محمد رسول الله» است و پوست یا میوه‌اش زکات است؛ و چنین چیزهایی مفسرین گفته‌اند.

بارور شدن یک باور

ولی حقیقت امر این است که یک باور در زندگی چقدر بارور می‌شود؟ یک باور شما به اینکه خدا هست و او حاضر و ناظر بر اعمال و رفتار ما است، و یک پیغمبری هم فرستاده است و من باید از این پیغمبر اطاعت کنم. یکه این یک قول ثابت است که اگر به این حقیقت برسیم دیگر نماز و روزه و احسان به مردم و جهاد و .. میوه‌های این حقیقت است.

یاری خداوند به کسانی که‌ ایمان آوردند

در آیه بعد خداوند می‌فرماید: «یثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا»، اگر ایمان بیاورید، خداوند بقیه‌اش را انجام می‌دهد. بعد می‌فرماید: «بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ»، اولاً ایمانتان را قوی کنید، دوماً این ایمان بارور می‌شود. مثل همان هسته خرمایی که یک نخل عظیم شود، ایمان هم چون بر محور حق است، بارور می‌شود. بعد می‌فرماید: «فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَفِی الْآخِرَهِ»، پس اگر ایمان خود را قوی کردید، علاوه بر دنیا در آخرت هم خدا شما را یاری می‌کند.

در ادامه آیه می‌فرماید: «وَیضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِینَ وَیفْعَلُ اللَّهُ مَا یشَاءُ»، بر عکس جریان اهل ایمان بیان شده که ظالمان و ستمکاران که مخالف جریان حق و سنت‌های الهی و احکام شرع حرکت می‌کنند، اینها گمراه می‌شوند. حالا اگر از صبح تا شب کار هم کنند، به نتیجه نمیرسند، پس نگویید چرا و خدا هر چه بخواهد می‌کند و قدرت دست او است. و ما نمیتوانیم سنت‌های الهی را تغییر دهیم.

*دو بشارت حضرت عیسی(ع)

 زمینه ساز اسلام

مثالا یک مثالش درباره حضرت عیسی(ع) است. حضرت عیسی(ع) مبشر به پیغمبری بود، و به نظر بنده حضرت عیسی(ع) دو بشارت دارد بشارت اول ایشان زمینه‌سازی اسلام است. هر پیغمبری زمینه ساز پیغمبر بعد بود و چون پیغمبر خاتم آخرین پیامبرخدا است، حضرت عیسی هم آخرین مبشر پیغمبران است و ایشان موحد بودند. و راه را برای زمینه‌سازی اسلام هموار کردند که به نظرمن اصل این حرکت جدی مردم به طرف اسلام و خدا انبیاء بودند که وقتی به دوران حضرت عیسی(ع) رسید، حضرت عیسی(ع) مبشر بود و این بشارت سبب شد، که اسلام منتشر شود.

خیلی‌ها در دنیا اول به عیسی ایمان آوردند و بعد به اسلام ایمان آوردند. خیال می‌کنم آخر کار هم در همین زمان هم همین طور بشود، امروز بیش از میلیون‌ها نفر در دنیا پیروان حضرت عیسی(ع) هستند و به ایشان احترام می‌گذارند و ما مسلمانان هم به ایشان احترام می‌گذاریم.

حضرت عیسی(ع) و بیعت با حضرت مهدی (عج)

و بشارت دوم این است که حضرت عیسی(ع) در آخرالزمان هم به زمین می‌آیند و مردم را به مهدی فاطمه(عج) بشارت می‌دهند. آن روز هم حضرت عیسی(ع) به همراه پیروانش که به او عشق می‌روزند، پشت سر مهدی فاطمه(عج) به اقامه نماز می‌ایستد.

حضرت عیسی(ع) آیه‌ای از آیات الهی

حالا حضرت عیسی (ع) کیست؟ که قرآن در جواب می‌فرماید: «إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ یبَشِّرُکِ بِکَلِمَهٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَهِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ»، آیه ۴۵ سوره آل عمران: چون فرشتگان مریم را گفتند که خدا تو را به کلمه خود بشارت می‌دهد که نامش مسیح (عیسی) پسر مریم است، که در دنیا و آخرت آبرومند و از مقرّبان (درگاه خدا) است.

در این آیه که فرموده: «بِکَلِمَهٍ مِنْهُ»، منظور این است که حضرت عیسی(ع) یک پاره‌ای و جزیی از آیات الهی است، حالا این کلمه‌ای که حضرت عیسی(ع) داشت از کجا شروع شد؟ که شروع آن از همسر عمران بود، که همسر عمران احساس کرد باردار شده و در آن لحظه گفت: خدایا این فرزندی که در شکم دارم، نذر تو باشد و همان لحظه آن فرزند در رحم را نذر خدا نمود.

خدا هم قبول کرد و حضرت مریم(س) به دنیا آمد که حضرت مریم(س) طوری بود که خوراکش در محراب عبادتش بود. این همسر عمران و سپس ولادت حضرت مریم(س) و مریم مادر حضرت عیسی(ع) این کلمه الله است.

نقش مادران در تربیت فرزندان پاک

و مثال دوم هم مادرهای خوبی که بچه‌های و پسرهای خوبی تربیت می‌کنند و آن پسرها منشأ خیرات عظیمی در تاریخ می‌شوند، آن‌ها هم همین جریان هستند.‌ام البنین‌ها، مادرهای مراجع تقلید، مادرهای وعاظ و اگر ریشه یابی کنیم نسبت به خیلی از شخصیت‌های بزرگ جهان حتی در این مدت‌های اخیر می‌بینید که این مادرها بودند که اینها را تربیت کرده‌اند که این یک درس مهمی است.

کلمه طیبه گاهی یک کلام و قول ثابت است و گاهی یک انسان مثل حضرت عیسی(ع) است و گاهی کلمه طیبه کسی که عیسی و مانند عیسی(ع) مانند ابوالفضل(ع) را تربیت کرده و به جامعه تحویل می‌دهد. و به اضافه اینها شما ای واعظ، گوینده و نویسنده محترم اگر یک کلمات طیبه‌ای را بنویسد و به مردم ارائه بدهید، اینها منشأ خیر می‌شود و همان کلمه طیبه است.

امیدوارم خدا سبحان و تعالی ما را از این قبیل افراد قرار دهد. و صل الله علی محمد و آله طاهرین.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

[box type=”shadow”]*بیشتر بخوانید:
دیگر جلسات تدبر در سوره ابراهیم حضرت آیت الله العظمی مدرسی

• جلسه  اول تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهارم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه پنجم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه ششم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هفتم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه هشتم تدبر در سوره ابراهیم  
• جلسه نهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه یازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوازدهم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سیزدهم تدبر در سوره ابراهیم

• [/box]

*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا