مراحل شکر و ثمره شکر گزاری در بیان آیت الله مدرسی/ ۵

آیت الله العظمی مدرسی در جلسه درس تدبر در آیات ۶ و ۷ سوره ابراهیم درباره مراحل شکر و تاثیر شکر گزاری در زندگی، نکات مهمی بیان فرمودند که در ادامه می آید.

بسْمِ ‌رَبِّ المهدی(عَجَّ)

به گزارش پایگاه اینترنتی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی(سلطان‌احمدی دات آی آر): پنجمین جلسه تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن (هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام ظله، در رمضان ۱۴۴۱ برابر با ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

حضرت آیت الله العظمی سید محمدتقی مدرسی(حفظه الله) در پنجمین جلسه درس تدبر و تفسیر سوره ابراهیم به تدبر در آیات ۶ و ۷ این سوره پرداختند و با توجه به موضوع لزوم شکرگزاری نسبت به دفع بلای فرعون، ایشان به تشریح اهمیت شکر و مراحل شکر پرداختند.

مشروح بیانات معظم‌له آن به عنوان راهکار و کلید خوشبختی و ثروتمند شدن و دستورالعملی برای کسب نعمات الهی و دفع نقمات، در ادامه تقدیم حضور شما معارف‌جویان عزیز می گردد.

آیه ۶ سوره ابراهیم: «وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَیُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ وَفِی ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ»

و [به خاطر بیاور] هنگامى را که موسى به قوم خود گفت نعمت‏ خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را از فرعونیان رهانید [همانان] که بر شما عذاب سخت روا مى‏ داشتند و پسرانتان را سر مى ‏بریدند و زنانتان را زنده مى‏ گذاشتند و در این [امر] براى شما از جانب پروردگارتان آزمایشى بزرگ بود.﴿۶﴾

آیه ۷ سوره ابراهیم: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ»

و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعا سپاسگزارى کنید [نعمت] شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسى نمایید قطعا عذاب من سخت‏ خواهد بود.﴿۷﴾

تقسیم انسان ها به دو گروه شاکر و ناسپاس

خداوند سبحان و تعالی مردم را دو قسمت کرده و فرموده است: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»، آیه سوم سوره انسان: ما راه را به او نشان دادیم یا سپاس گزار خواهد بود یا ناسپاس.

و در سوره لقمان فرموده است: «وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَهَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»، آیه ۱۲ سوره لقمان: و به راستى لقمان را حکمت دادیم که خدا را سپاس بگزار و هر که سپاس بگزارد تنها براى خود سپاس مى‏ گزارد و هر کس کفران کند در حقیقت ‏خدا بى ‏نیاز ستوده است.

مراحل شکر / شکر یعنی چه؟

اصلاً شکر نعمت چگونه است؟ چطور شکر حکمت می شود؟ چطور شکر در یک کفه‌ی ترازو، و کفران و کفر در کفه‌ی دیگر ترازو قرار می گیرد؟ اصلاً شکر یعنی چه؟

ما اگر بتوانیم حقیقت شکر را درک کنیم و خودمان را با این حقیقت وفق بدهیم، حتماً خیلی از ابعاد زندگی ما تغییر پیدا می‌کند و یک زندگی دیگری خواهیم داشت. خصوصاً ما در ماه مبارک رمضان باید به جای مسائل ظاهری، دنبال یک تحول ژرف و عمیق در زندگی باشیم.

شکر مراحلی دارد که مرحله اوّل از مراحل شکر گزاری، لذت بردن انسان از نعمت است، به این معنا که انسان در ابتدا نعمت را نعمت بشمارد و بفهمد، این نعمت و یک چیز خوبی است. خیلی از اوقات انسان نعمت‌های الهی را دارد، اما از آن غافل است که این نعمت است.

حالا چطور انسان متوجه داشتن این نعمت‌ها شود؟

زمانی که این نعمت را از او بگیرند، یا اینکه ببیند دیگران این نعمت را ندارد و او این نعمت را دارد، آن وقت انسان متوجه آن نعمت می شود. مثلاً وقتی فردی بینا یک نابینا می بیند، آن فرد بینا می گوید: الحمدالله که من نعمت بینایی دارم. یا وقتی یک فرد شنوا یک ناشنوا را می‌بیند، یا هر کس به گونه ای مشکلی دارد و فرد دیگر این مشکل را ندارد، یا وقتی می بیند کسی مبتلا به بیماری کرونا است ولی او سالم است و لذت نعمت را درک می کند. حالا وقتی انسان این نعمت را از دست داد، آن وقت متوجه داشتن این نعمت می‌شود.

لزوم شکر نابودی فرعون توسط حضرت موسی(ع) به قوم خویش  

در آیه ۶ سوره ابراهیم خداوند می فرماید: « وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ»، در این آیه خدا به حضرت موسی(ع) فرمود: به بنی اسرائیل بگو که یادتان باشد آن روزی که فرعون پسران شما را به قتل می رساند و دختران شما را نگه می داشت و چه عذاب و بلای عظیمی به سرتان می آورد؛ این روز را یادتان باشد و امروز هم خدا فرعون را نابود کرد و این بلا را از سر شما رفع نمود، پس با یادآوری آن روز، امروز شکر رفع آن بلا را نمایید.

دعای شکر در هنگام دیدن مبتلا

در روایات آمده است که اگر اصحاب البلا و کسانی که به مشکلی مبتلا هستند، مثلاً فردی که نابینا، شل، مریض و یا هر مشکلی دارد و شما آن مشکلات و بیماری‌ها را ندارید و شما او را می‌بینید، به گونه‌ای بین خودتان که او متوجه نشود، شکر خدا را گفته و بگوید: «الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی عافانِی»؛ الحمدالله من خوب هستم و مشکلی ندارم.

علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن ابی ایوب الخزاز عن ابی بصیر عن ابی جعفر ع قال : تَقُولُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى اَلْمُبْتَلَى‏ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُسْمِعَهُ‏ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِی عَافَانِی مِمَّا اِبْتَلاَکَ بِهِ وَ لَوْ شَاءَ فَعَلَ قَالَ مَنْ قَالَ ذَلِکَ لَمْ یُصِبْهُ ذَلِکَ اَلْبَلاَءُ أَبَداً . از حضرت باقر(علیه‌السلام) نقل‌شده: چون کسی از صاحبان بلا را ببینی آهسته که او نشنود «سه مرتبه» بگو: الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی عافانِی مِمَّا ابْتَلاکَ بِهِ ، وَلَوْ شاءَ فَعَلَ. ستایش خدایی را که بهبودیم بخشید از آنچه تو را بدان گرفتار کرده و اگر می‌خواست گرفتارم کرده بود. هرکه چنین کند هرگز آن بلا به او نرسد؛  و در روایت دیگری آمده: بگو: الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِی عافانِی مِمَّا ابْتَلاکَ بِهِ وَفَضَّلَنِی عَلَیْکَ ، وَعَلَىٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ. ستایش خدایی را که بهبودی داد مرا از آنچه تو را بدان مبتلا کرده و برتریم داد بر تو و بر بسیاری از آفریدگانش. و آهسته بگو که او نشنود. (الکافی جلد ۲ کتاب الإیمان و الکفر‏‏ بَابُ الشُّکْر).

قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِذَا رَأَیْتُمْ أَهْلَ اَلْبَلاَءِ فَاحْمَدُوا اَللَّهَ وَ لاَ تُسْمِعُوهُمْ فَإِنَّ ذَلِکَ یَحْزُنُهُمْ. نبى اکرم (صلّى اللّه علیه و آله)فرمود: هر گاه مبتلایانى را ببینید خدا را حمد گویید چنان که نشنوند که موجب اندوهشان شود. (مکارم الأخلاق  ,  جلد۱).

شکر قلبی مرحله اوّل مراحل شکر

امروز که دنیای ارتباطات کشورها را به هم نزدیک کرده، هر روز از گوشه و کنار این دنیا می شنویم که در این شهر یا در آن کشور مشکلاتی  همچون زلزله، سیل، جنگ، کشتار، بیماری، مرگ و میر و…. است، پس باید زیاد شکر خدا را انجام دهیم. و این شکر نمودن قلبی است که قلب انسان شاکر از داشتن این نعمت است. که این شکر قلبی از اولین مراحل شکر گزاری است.

شکر زبانی مرحله دوم مراحل شکر

بعد از شکر قلبی مرحله دوم از مراحل شکر گزاری، شکر با زبان است. همین که با زبان می گوییم الحمدالله، که همین ذکر الحمدالله را اگر حقیقتاً با زبان بیان کنید این خیلی خودش نعمت بزرگی و شکر عظیمی است.

روزی حضرت صادق(ع) از مسجد بیرون آمدند و دیدند مَرکوب (چهارپایان) ایشان نیست، بعد گفتند: اگر این مَرکب پیدا شود، من شکر حقیقی را انجام می دهم. اصحاب دیدند که فرصت خوبی است که ببنید شکر حقیقی چیست؟ مدتی نگذاشت که آن مرکب گم شده پیدا شد و حضرت گفت: الحمدالله.

اصحاب گفتند: شما فرمودید که حق شکر حقیقی را به جا خواهم آورد؛ حضرت هم فرمودند: بله حق شکر را انجام دادم، همین که گفتم الحمدالله، یعنی من کسی دیگر را صحیح در این نمی دانم و خدا این را به من برگرداند و این شکر زبانی است.

در روایت است که: الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مِنَ الْمَسْجِدِ و َقَدْ ضَاعَتْ دَابَّتُهُ فَقَالَ لَئِنْ رَدَّهَا اللَّهُ عَلَیَّ لَأَشْکُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُکْرِهِ قـَالَ فَمَا لَبِثَ أَنْ أُتِیَ بِهَا فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَلَیْسَ قـُلْتَ لَأَشْکُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُکْرِهِ فـَقـَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام أَلَمْ تَسْمَعْنِی قُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ؛ حضرت چهارپایى را بر در مسجد بسته بود، وقتى بیرون آمد آن را ندید. فرمود: اگر خدا آن را به من برگرداند چنان که سزاوار است شکر او را به جا مى آورم. دیرى نپایید که حیوان را برایش آوردند. حضرت فرمود: (الحمدللّه) عرض شد: فدایت شوم آیا نفرمودى خدا را چنان که سزاوار است شکر مى کنم، فرمود: مگر نشنیدى؟ گفتم: الحمدللّه. (کافى، ج۲، ص۹۸)

شکر عملی مرحله سوم مراحل شکر

شکر عملی مرحله سوم از مراحل شکر است؛ به این معنا که انسان هر نعمتی که دارد، برای اینکه این نعمت بماند، باید کاری کند که نعمت را حفظ کند. مثلاً شما اگر در جیب خود یک مقدار پول باشد و بترسید که این پول گم یا دزیده شود، آن را در بانک یا گاوصندوق می گذارید. نعمت‌های الهی هم همین‌گونه است، نعمتی که خدا به شما عطا کرده وقتی شما شکرعملی آن نعمت را به جا آوردید، این نعمت در گاوصندوق قرار می گیرد و به ودیه الهی می رود و محفوظ می ماند.«یَا مَنْ لَا تَضِیعُ عنده الوَدَائِعُهُ»، خدا هیچ ودیعه ای را گم نمی کند و آن را بر می گرداند.

حالا شکر مال و ثروت انفاق است؛ شکر علم نشر است؛ شکر آبرو بذل است، یعنی شما آبرو دارید و کسی آمد و خواست از آبروی شما استفاده کند، مثلاً فردی فقیر است از شما خواست که به فردی غنی‌تر شما زنگ بزنید که به این فرد فقیر کمک کند، اگر شما از آبروی خودتان برای این کار استفاده کردید، این کار آبروی شما را حفظ می کند، اگر پول دادید پول شما حفظ می شود، اگر علم خود را دادید علم شما حفظ می شود، و هر نعمتی به فراخور آن نعمت، شکری دارد.

راه افزوده شدن نعمت‌ها

گفتیم که شکر در سه مرحله است و حالا چرا ما شکر نمی کنیم و چه کنیم که خدا را شکر کنیم؟ چه کنیم ما شاکر خداوند باشیم؟ خدا فرموده است: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا * إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَسَعِیرًا»، آیه ۳ و ۴ سوره انسان: ما راه را به او نشان دادیم یا سپاس گزار خواهد بود یا ناسپاس. ما برای کافران، زنجیرها و غلها و شعله‌های سوزان آتش آماده کرده‌ایم!

ابرار و شاکرین در قیامت مورد پذیرایی خداوند می شوند و شراب کفور به آنها داده می شود، ولی کافران در غل و زنجیر هستند.

رسیدن نعمت به صورت تدریجی به شرط شکرگزاری

انسان وقتی خداوند به او نعمتی عطا کرد و او مثبت به این نعمت نگاه کرد و فکر نمود که این نعمت بیشتر شود، این کافی نیست! آقا امیرالمومنین(ع) فرمودند: «إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّهِ الشُّکْر»، حکمت ۱۳ نهج البلاغه: چون نشانه هاى نعمت پروردگار آشکار شد، با ناسپاسى نعمت ها را از خود دور نسازید.

نعمت به یکباره به سمت شما نمی آید، بلکه به صورت تدریجی به سمت شما می آید. شما اوّل ازدواج می کنید، بعد بچه‌دار می شوید، بعد خانه‌دار می شوید، و این نعمت ها به صورت تدریجی به شما می‌رسد.

اما اگر نعمت آمد و شما مغرور شدید و گفتید که الحمدالله من کافیم هست، دیگر نعمت دوم نمی آید. اما اگر نعمت اوّل آمد و شما شکر کردید، خداوند نعمت دوم را هم می فرستد.

لزوم درخواست همه نعمت ها از خداوند نه فقط پول و ثروت

انسان برای اینکه روز به روز از نعمت های جدید الهی برخوردار شود، باید بلند پرواز باشد و همت زیاد داشته باشد. همت این نیست که انسان فقط یک مقدار پول داشته باشد، بلکه انسان باید تمام نعمت‌های الهی را از خدا بخواهد. در روایت آمده که درخواست خیر کثیر و همه نعمت ها را بنمایید: «اللَّهُمَّ إِنِّی اَسْئَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّهِ: عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ، مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَا لَمْ أَعْلَمْ، وَأَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلِّهِ عَاجِلِهِ وَآجِلِهِ، مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَمَا لَمْ أَعْلَمْ». خدایا من تمام نعمت‌های تو را می خواهم و از تمام نقمت‌های تو به تو پناه می برم. این روحیه و همت بالا سبب این می شود که انسان شکر کند، که شکر سبب زیادت نعمت می شود.

 روایت شده است، امیر مؤمنان علی(ع)، مردى را دید که از روى نوشته، دعایى طولانى می‌خواند. به او فرمود: «اى مرد! آن‌که زیاد را می‌شنود، اندک را هم پاسخ می‌دهد». مرد گفت: سَرورم! پس چه کنم؟ فرمود: «بگو: الْحَمْدُ للهِ عَلَى کُلِّ نِعْمَهٍ وَ أَسْأَلُ اللهَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ وَ أَعُوذُ باللهِ مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ أَسْتَغْفِرُ اللهَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ»؛ ستایش، خداى را بر هر نعمتى، و هر خوبى را از خدا می‌خواهم و از هر بدى، به خدا پناه می‌برم و از هر گناهى، از خدا آمرزش می‌طلبم. (بحار الانوار، ج ‏۹۱، ص ۲۴۲).

یادآوری نعمت دفع بلای فرعون در آیه ۶ سوره ابراهیم

با این مقدمه در باب شکر؛ حالا خداوند در آیه ۶ سوره ابراهیم می فرماید: « وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجَاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ »، ای مردم نعمت های الهی را یادتان بیاید، حالا آیا به زبان یا به دل است؟ با هر دو است. یادتان رفت که فرعون با شما چه می کرد؟

که در ادامه می فرماید: «یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَیُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءَکُمْ»، فرعون و ارتش فرعون، بدترین عذاب را بر شما وارد نمود و شما را به کار بدون دست مزد وا می داشت، مردان شما را می زدند و می کشتند، بچه های شما را ذبح می کردند، که ذبح کردن یک کشتن بدی است و زنانتان را برای بردگی حفظ می کردند. بعد در پایان آیه می فرماید: «وَفِی ذَلِکُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ»، این یک بلای بسیار بزرگی بود.

در آیه بعد می فرماید: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ»؛ اینجا خداوند یک حقیقت را بیان کرده است. اذان به معنی اعلان است، به این معنا که یک حقیقت را برای مردم بازگو کردن است و «تَأَذَّنَ» هم به همان معنا است، که خداوند به صورت بسیار واضح یک حقیقت را بیان کرده و می فرماید: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ»، شکر کنید تا نعمت زیاد شود.

وقتی شکر نعمت را به جا آوردید، یک نعمت پس از نعمت دیگر به شما عطا می شود و این قدر خدا به شما نعمت می دهد که حتی خودتان هم به این نعمت‌ها فکر نمی‌کردید.

عقوبت کفران نعمت و ناسپاسی

و در پایان آیه می فرماید: «وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ»، حالا اگر کفران نعمت کنید! به این معنا که نه نعمت را نعمت بداند و از داشتن آن قلباً شکر کنید و نه به زبان و نه به عمل، شکر آن نعمت را نکردید، باعث می شود که خداوند نعمت‌ها را از شما بگیرد و به جای نعمت به شما نقمت می دهد و نقمت هم شدید است.

امیدوارم خداوند سبحان و تعالی ما را شاکر نعمت های خود قرار دهد. و صل الله علی محمد و آله الطاهرین.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا

[box type=”shadow”]*بیشتر بخوانید:

دیگر جلسات تدبر در سوره ابراهیم حضرت آیت الله العظمی مدرسی

• جلسه  اول تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه دوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه سوم تدبر در سوره ابراهیم
• جلسه چهارم تدبر در سوره ابراهیم[/box]