راه رسیدن به صراط هدایت/تدربر در آیه اول سوره ابراهیم۲

آیت‌الله العظمی مدرسی در دومین جلسه تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم در تدبر در آیه اول این سوره، به راه رسیدن به صراط هدایت خداوند و عبور از ظلمت به نور پرداختند.

بسْمِ ‌رَبِّ المهدی(عَجَّ)

به گزارش پایگاه اینترنتی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی(سلطان‌احمدی دات آی آر): دومین جلسه تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن(هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام ظله، در رمضان ۱۴۴۱، دوشنبه ۸  اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

معظم‌له در دومین جلسه تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم به تفسیر و تدبر در آیه اول سوره ابراهیم پرداختند و نکاتی درباره چگونگی رسیدن به هدایت از سوی خداوند، راه عبور از ظلمت به نور، منظور از کلمات مقطعه در قرآن، اذن خداوند برای هدایت بشر، تزکیه و تعلیم دو مسئولیت پیغمبران و…. بیان نمودند که در ادامه مشروح آن تقدیم شما معارف‌جویان قرآنی می‌گردد.

مشروح بیانات معظم‌له در این جلسه به شرح زیر است:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ ﴿١﴾

الف، لام، راء. کتابى است که آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکیها به سوى روشنایى بیرون آورى: به سوى راه آن شکست ناپذیر ستوده. (آیه اوّل سوره ابراهیم)

انتقال انسان از سرای ظلمت به سرای نور

آنگاه که خداوند متعال بشر را از سرای عدم و هیچی به قدرت لامتناهی خود به عالم وجود منتقل فرمود، این تحول در مراحل مختلفی مرحله به مرحله انجام شد که خداوند متعال فرمود: «وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً»، آیه ۱۴ سوره نوح: در حالی که شما را مرحله به مرحله [خاک، نطفه، علقه، مضغه، گوشت، استخوان و…] آفریده است.

آن سرا، سرای ظلمت بود و این سرا، سرای نور است. ولی نور بشر در مراحلی تکامل پیدا می کند که یکی از ابعاد تکامل نور بشر این است که بشر از ظلمت‌های جهل، جهالت، کِبر، خودخواهی، تعصب، خودبینی به نور اخلاق حسنه هدایت می شود.

اذن خداوند برای هدایت بشر

به این دلیل خداوند سبحان تعالی پیامبران را با کتاب فرستاد؛ یعنی با قرآن مجید و به اضافه خود خالق. و خداوند به وسیله لطف خود اجازه داده و اذن می دهد، که بشر هدایت شود. و هدایت از او است. ولی دو شرط دیگر دارد که در دین ما قرآن مجید و پیغمبر(ص) است.

تزکیه و تعلیم دو مسئولیت پیغمبران نسبت به مردم

پیغمبران دو مسئولیت بزرگ را ایفا می کنند، یکی از این مسئولیت‌های پیغمبران این است که بشر را از جهالت،خودخواهی‌ها، حسد، کبر و تمام اخلاق رذیله نجات می‌دهند که همان تزکیه است و بعد از تزکیه مردم  را به راه حق هدایت می کنند، که تعلیم است.

و این مطلب مهمی است که بدانید اگر بشر از ظلمت‌های جهالت رهایی نیابد، ممکن نیست به نور علم الهی مزین شود. از این جهت خداوند متعال فرموده است: «وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ»، آیه ۱۶۴ سوره آل عمران: و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.

بشر در حجاب‌های مختلفی است. بشری که غیر از خودش چیزی نمی‌بیند و توجه به واقعیّت‌ها ندارد، بشری که همیشه در محیط مصالح و منافع شخصی است، این بشر نمی تواند حقایق عظمی را درک کند. ولی نکته مهم اینجا این است که این ظلمت‌هایی که بشر به آن مبتلا است، باید به وسیله یک جهش و کوشش جدی از خودش به سمت نور منتقل شود.

خداوند متعال در قرآن می فرماید: «وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَهَ»، آیه ۷۸ نحل: و خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی دانستید، و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد. ما بشر را از رحم مادرها خارج کردیم.

لزوم داشتن نور الهی برای شناخت راه نور و ظلمت

با یک مثال بسیار ساده باید اینجا عرض کنم که ما بشر، میلیون‌ها بلکه هزارها میلیون ساعت صرف می کنیم، تا یک سریع مسائل زندگی را بفهمیم! پزشکان در طب، مهندسین در هندسه، دیگر کارشناسان در هر بُعدی ساعتها و ساعتها صرف می‌کند تا یک چیزی بفهمند و به آن موضوع علم پیدا کنند!

حالا جای سؤال است که آیا ما بشر که برای شناخت بدن خود و برای شناخت طبیعت و محیط اطراف خود اینقدر باید کوشش کنیم، آیا به تنهایی می‌توانیم راه بهشت و جهنم را بشناسیم؟ از کجا بدانیم چه راهی ما را به بهشت و چه راهی ما را به دوزخ می رساند؟ اینجا است که ما احتیاج به نور الهی برای شناخت این راه داریم.

«الر»

منظور از کلمات مقطعه در ابتدای برخی سور قرآن

خداوند در آیه اوّل سوره ابراهیم می فرماید: «الر» این سه کلمه الف، لام، راء در تفسیر حروف مقطعه نام دارند. و اختلافات زیادی بین مفسرین برای تفسیر آن وجود دارد که این کلمات یعنی چه؟ و این کلمات مقطعات در برخی سوره‌ها به چه معنا است؟

بعضی‌ از مفسرین گفته‌اند که این حروف یک کلماتی است که به ما ربطی ندارد و اشاره‌ای بین خداوند و اولیاء او است. اما ما عرض می‌کنیم که تمام قرآن در آن اشاراتی است که فقط و فقط اولیاء الله آن را درک می‌کنند و مخصوص این حروف نیست.

نظریه دیگر این که برخی گفته‌اند که این حروف بدان معنا است که ای بشر قرآن از همین حروف متشکل شده است، امّا ببینید چه وجهی دارد.

دلیل معجزه بودن قرآن چیست؟

امّا بعضی‌ها این چنین گفته و پنداشته‌اند که قرآن مجید یک نوع الهامات خیلی پیچیده‌ای بوده است که به بشر تلقی شده است و این یک وسوسه شیطانی است! چرا که این کلماتی که در قرآن آمده است با این حکمت‌هایی که در آن است و این فصل الخطاب‌هایی که در آن است، فقط یک رویا و خواب و الهام پیچیده نیست! علاوه بر اینکه این حروف الف و لام میم واضح است، تمام قرآن نیز این چنین واضح است و تمام کلماتی که وحی شده کلمات بسیار روشن و واضح و بدون هیچ نوع از پیچیدگی است.

و به این دلیل عرض می کنیم که یک حرف هم در قرآن نمی‌تواند تغییر پیدا کند، در صورتی که اگر یک حرف در قرآن، یک الف لام میم و …. و حتی یک حرکت از حرکات کلمات تغییر پیدا کند، کل معنا تغییر می‌کند و این دلیل معجزه بودن قرآن است و باقی ماندن قرآن به این دلیل است.

«کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ»

نازل شدن قرآن از مرتبه‌ای به مرتبه‌ی دیگر

بعد خداوند می فرماید: «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ»، این کلمات، کلمات واضح و روشنی است.  کتاب به زبان عربی، به معنای ثابت است که این کتاب ثابت است و در آن تغییری انجام نمی‌شود. حالا کلمه «أَنْزَلْنَاهُ» به این مفهوم شاید باشد که از مرتبه‌ای به مرتبه‌ای دیگر این کتاب منتقل شده است. به این معنا که قرآن از مرتبه اولیاء که در لوح محفوظ بوده به مرتبه ما بشر منتقل شده که به زبان عربی نازل شده است.

این را باید بدانیم که اگر قرآن بر همان مرحله‌ی لوح محفوظ بود، ما چیزی از آن درک نمی‌کردیم. ولی قرآن می فرماید: «فَإِنَّمَا یَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِکَ لِتُبَشِّرَ»، آیه ۹۷ سوره مریم: ما حقایق این قرآن را بی‌تردید به زبان تو سهل و آسان کردیم. پس این قرآن را خداوند برای ما آسان کرده که بفهیم.

این کتاب اوّل به پیامبر(ص) نازل شده است، تا از راه پیامبر(ص) به ما بشر برسد. کسی فکر نکند هر کسی به تنهایی می تواند از طرف خداوند مخاطب باشد! خطاب خدا برای هر کسی نیست. خود قرآن هم می فرماید: «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»، آیه ۷۹ سوره بقره: و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست زنند دست یابند.

ما از طرف پیامبر(ص) می‌توانیم کتاب را جذب و درک کنیم. از این جهت است که علمای ما فرمودند: که قرآن احتیاج به بیان دارد. بیان هم آنچه پیامبراکرم(ص) فرموده و ائمه اطهار(ع) بعد از پیامبر(ص) شرح داده اند، است. و در بعضی روایات آمده است: « نَزَلَ اَلْقُرْآنُ بِإِیَّاکِ أَعْنِی وَ اِسْمَعِی یَا جَارَهُ».

( مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَلْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: نَزَلَ اَلْقُرْآنُ بِإِیَّاکِ أَعْنِی وَ اِسْمَعِی یَا جَارَهُ . الکافی  ,  جلد۲  ,  صفحه۶۳۰ حدیث ۱۰۷۴۷۵ / امام صادق علیه السلام فرمود: قرآن مانند این ضرب المثل عربى نازل شده (که گویند:) «ایاک اعنى و اسمعى یا جاره»(یعنى به تو میگویم ولى اى همسایه تو گوش کن).

«لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ»

وظیفه پیغمبر(ص) در هدایت مردم از ظلمت به نور

در ادامه آیه اوّل سوره ابراهیم آمده است: «لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ»؛ خطاب قرآن به پیغمبر(ص) است و این قرآن از پیغمبر(ص) منتقل شده و عبور می کند و به بشر می رسد . این آیه کریمه خیلی دقیق است که می فرماید: «لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ»، ای پیغمبر(ص) وظیفه و مسئولیت داری، که مردم را از ظلمات به نور منتقل کنی، آنها را از ظلمات نفس اماره به سوء، خودخواهی، کبر، حسد، عصبانیت و جهل نجات‌دهی و به مرحله تکامل نور برسانی.

حائز اهمیت است که خداوند در اینجا فرموده است: «لِتُخْرِجَ النَّاسَ»، به معنای این که این قرآن برای همه مردم است، نه برای فقط همان کسانی که اطراف پیامبر(ص) و یا در جزیره العرب و عربها بودند، است؛ بلکه این قرآن برای همه مردم است. و در قرآن خداوند درباره پیامبر(ص) می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ»، آیه ۱۰۷ سوره انبیاء: و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

«بِإِذْنِ رَبِّهِمْ»

شرط هدایت شدن بشر به صراط مستقیم

در ادامه‌ی‌ این آیه خداوند می فرماید: «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ»؛ ای پیغمبر(ص) این کار عظیم و بیرون آوردن مردم از ظلمات به سمت نور، باید باذن الله باشد، و هیچ کس به حقیقت هدایت نمی‌رسد مگر باذن الله و لطف خفی خداوند.

 باید شرایط ظاهری فراهم شود تا بشر هدایت شود. یعنی باید پیغمبر(ص) باشد، کوشش و سعی پیغمبر(ص) باشد، باید تزکیه و تعلیم پیغمبر(ص) باشد، ولی بعد از تمام این شرایط که جمع شود، آن وقت می‌رسد به لطف خفی که از طرف خدا برای یک یک از افرادی که هدایت می‌شوند، دارد. که ما می گوییم: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ»، آیه ۶ سوره حمد: ما را به راه راست هدایت کن. اگر تمام این شرایط فراهم باشد، اما خداوند نخواهد، کسی هدایت نمی‌شود

حالا چرا در این آیه می فرماید: «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ» و نفرموده «باذن الله»؟ ربّ یعنی پرورش دهنده و چون خداوند ما را از لحظه ای که از سرای عدم به عالم وجود پرورش داده و منتقل فرموده است؛ لحظه به لحظه به ما لطف کرده و از خَلقی به خَلقی، از مرتبه‌ای به مرتبه‌ای ما را آورده است، پس خداوند است که به لطف خود ما را از ظلمات به نور می‌رساند، امّا بعد از اینکه شرایط دیگر همه محیا شود که عرض شد.

«إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ»

هدایت به راه خداوند عزیز و حمید

حالا بعد از این هدایت ما را به کجا می‌رسانند؟ که در پایان آیه می فرماید: «إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ»؛ آن راهی که ما را به خدای عزیز و حکیم می رساند.

حکمت خدا، عزّت خدا و شکست ناپذیری خدا، در قرآن تجلّی می کند، که این قرآن مورد توجّه خداوند است و کسانی که به این قرآن عمل کنند، مورد توجّه خدا قرار گرفته و موفق می‌شوند.

عزیز به معنای عزت، شکست ناپذیری و قدرت است. وحمید به معنای موجود حمد است که خدا لطف کرده و لطف او در حکمت او تجلّی می کند و  در رحمات و نعمات‌ دیگر او تجلّی می‌کند.

امیدواریم که خداوند سبحان و تعالی ما را به این صراط که هم راه عزّت و هم راه نعمت است، هدایت کند. وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرین.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

 
*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا
 

دیگر بیانات مرجع عالیقدر آیت الله العظمی مدرسی را اینجا کلیک نموده و بخوانید