خدایی شدن انسان یکی از موضوعات سوره ابراهیم(ع) ۱

[box type=”shadow” ]آیت الله العظمی مدرسی در اولین جلسه تفسیر سوره ابراهیم فرمودند: یکی از محورهای اساسی این سوره بحث خدایی شدن انسان است.[/box]

تفسیر سوره ابراهیم ج ۱

بسْمِ ‌رَبِّ المهدی(عَجَّ)

به گزارش پایگاه اینترنتی دست نوشته‎های معارفی امیرمحسن سلطان‎احمدی(سلطان‌احمدی دات آی آر): اولین جلسه تفسیر و تدبر در سوره ابراهیم توسط مرجع عالیقدر تقلید و مفسر تفسیر من هدی القرآن (هدایت) حضرت آیت‎الله العظمی سید محمد تقی مدرسی دام ظله، در رمضان ۱۴۴۱ برابر با ۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ برگزار شد.

این جلسات که هر ساله در دفتر تهران معظم‎له برگزار می‎شد، امسال به علت شیوع ویروس کرونا و تعطیلی اجتماعات به صورت ضبط تلویزیونی از دفتر کربلای معلی هر روز ماه مبارک پخش خواهد شد.

معظم‎له در اولین جلسه به معرفی شخصیت حضرت ابراهیم(ع) و مقدماتی درباره محورهای سوره ابراهیم سخن گفتند که مشروح بیانات معظم‌له به شرح زیر تقدیم شما معارف جویان عزیز می گردد.

مشروح بیانات آیت‎الله العظمی مدرسی در جلسه اول تفسیر سوره ابراهیم به شرح زیر است:

الر کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ

الف لام راء کتابى است که آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی‎ها به سوى روشنایى بیرون آورى به سوى راه آن شکست ناپذیر ستوده (آیه اول سوره ابراهیم)

ماه رمضان، ماه ضیافت الهی

در آخرین جمعه از ماه مبارک شعبان آقا پیامبر اکرم ضمن خطبه ای، مردم را بشارت دادند و فرمودند: «وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَهِ اللَّهِ»، ماهی که در آن به ضیافت خدا خوانده شده اید. ماه مبارک رمضان ماهی است که شما همگی برای ضیافت خدا فراخوانده شدید.

سه چیزی که خداوند در ماه رمضان از بندگانش پذیرایی می کند

درهر ضیافتی پذیرایی هست و پذیرایی خداوند از ما بندگان ضعیف و ذلیل و فقیر در این ماه چیست؟ آنچه از آیات قرآن از سوره بقره استفاده می شود، سه موضوع قرآن، روزه و دعا برای پذیرایی خداوند در ماه رمضان از بندگان خود بیان شده است.

خدا این چنین فرموده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ…»، آیه۱۸۵ سوره بقره: ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد.

و در ادامه در آیه بعد خداوند می فرماید: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»، آیه ۱۸۶ سوره بقره: و چون بندگان من (از دوری و نزدیکی) من از تو پرسند، (بدانند که) من به آنها نزدیکم، هرگاه کسی مرا خواند دعای او را اجابت کنم.

ماه رمضان؛ ماه قرآن، روزه و دعا

پس این سه مطلب اوّل قرآن، دوّم روزه گرفتن و روزه داری و سوّم استجابت دعا، سه چیزی است که خداوند در این ماه از بندگان خود پذیرایی می کند.

سنت هر ساله تفسیر قرآن در ماه مبارک رمضان

ما بر سنت هر ساله که در خدمت برادران و خواهران مؤمن در ماه مبارک رمضان سر مائده‎ای از موائد قرآن می نشینیم و بهره‎ای از آیات قرآن بر اساس تدبر نصیب ما می کرد؛ امسال هم سعی داریم در سوره ابراهیم تدبرات و تأملاتی داشته باشیم و ان شاءالله بتوانیم بهره خوبی از این سوره کریمه در این ماه ضیافت الله ببریم.

حضرت ابراهیم(ع) کیست؟

اصلاً حضرت ابراهیم(ع) کیست؟ حضرت ابراهیم(ع) شخصی است که سُنبل بت شکنی جهان است. ابراهیم آن شخصی است که به تنهایی اُمتی بود، یک شخص اما کل امت یکتا پرستی را در یک برهه از زمان داشت.

 قرآن هم درباره حضرت ابراهیم(ع) می فرماید: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّهً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِیفًا وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»، آیه ۱۲۰ سوره نحل: همانا ابراهیم امتی مطیع و فرمانبردار و یکتاپرست بود و هرگز به خدای یکتا شرک نیاورد.

حضرت ابراهیم(ع) شخصی بود که بدن را برای سوختن در آتش محیا کرد، بچه را برای کشته شدن در راه خدا آماده کرد، زن و بچه‎اش را برای اقامه نماز به صحرایی بی کشت و زرغ برد، که قرآن می فرماید: «رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاهَ»، آیه۳۷ سوره ابراهیم: پروردگارا، من برخی از ذرّیّه و فرزندان خود را به وادی بی‌کشت و زرعی نزد بیت‌الحرام تو مسکن دادم، پروردگارا، تا نماز را به پا دارند.

خدایی شدن انسان یکی از محورهای اساسی سوره ابراهیم(ع)

حضرت ابراهیم(ع) کسی بود که تمام وجودش در راه خدا بود و یک انسان خدایی بود. در بحث‎های آینده عرض می کنیم که یکی از محورهای اساسی سوره ابراهیم این است که چگونه انسان، انسانی خدایی و «صِبْغَهَ اللَّهِ»، آیه ۱۳۸ سوره بقره: رنگ خداست؛ شود. و همچنین بوی الهی در او تجلّی کند؛ که این یکی از محورهای اساسی این سوره است و محورهای دیگری هم دارد.

بیان حقایق واحده در قرآن از راه های مختلف / آیا موضوعات آیات قرآنی همه تکراری است؟

ولی سؤالی که درباره محورهای مطرح شده در سوره های قرآن پیش می آید، که غالباً بعضی‎ها این چنین تصور دارند که موضوعات تمام آیات تکراری است و همان توحید و وعده به آخرت است که در هر سوره ای تکرار می شود.

اما باید یک حقیقت را بدانید که آیات قرآن آیات متشابهات است، به این معنا که قرآن حقایق واحده را از راه های مختلف و بر مبنای تجلّیاتِ مختلف آن حقایق را بیان می کند و ما را متذکر می کند، که این مسئله بسیار حائز اهمیت است. ما بشر یک خلقت اولیّه داشتیم که خداوند فرموده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ»، آیه ۴ سوره تین: که ما انسان را در نیکوترین صورت (در مراتب وجود) بیافریدیم.

لزوم تحوّل در جوهر وجود انسان به دلیل سقوط در گناه

به دلیل اینکه گاهاً ما از قله‎ای که خدا ما را آنجا خَلق کرده به دلیل گناهان و شیطان سقوط کردیم، باید از نو خلقت و ساخته شویم و خود را ترمیم کنیم. به این دلیل است که حقایق بزرگ مثل خداشناسی، ایمان و باور به آخرت، مسئولیت پذیری این‎ها حقایقی نیست که انسان فقط بشنود و باور کند یا باور نکند.

انسان‎ها دو نوع هستند: ناری یا نوری

این حقایقی است که باید انسان کُل وجودش بر اساس این حقایق در او تحول ایجاد شود. انسان ناری با انسان نوری دو نوع است، انسان بهشت با انسان جهنم دو نوع است، در ظاهر این دو مثل هم هستند، اما در باطن اینها دو نوع هستند و خیلی با هم فاصله دارند.

هنر انسان این است که در دنیا به وسیله قرآن و روزه و نماز و دعا و… خودش را از یک مرحله به مرحله برتر منتقل نماید. برای این جهت آن حقایق کبری یعنی توحید و یکتا پرستی، ایمان و باور به آخرت، انسان را در جایی قرار می دهد که در حقیقت جلیس الله و همنشین خداوند می شود و انسان در جایی قرار می گیرد که آقا امیرالمومنین(ع) درباره مؤمنین فرمودند: « عَظُمَ الْخالِقُ فى اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْیُنِهِمْ»، فرازی از خطبه متقین ۱۹۳ نهج البلاغه: خدا در دل انسان، در جان انسان آنچنان جایگاهی پیدا میکند که همه چیز در نظر او کوچک میشود.

 این قدر خدا در آنها تجلی کرد که آنها چیزی غیر از خدا به چشمشان نمی آمد. چیز دیگر غیر را خدا را نه اینکه نمی دیدند، بلکه اصلاً چیزی به غیر خدا به چشمشان نمی آمد.

انسان می تواند همنشین و نظیر خداوند شود

انسان می تواند به جایی برسد که خدا در حدیثی قدسی بفرماید: «عَبْدِی‌ أَطِعْنِی‌ أَجْعَلْکَ مِثْلِی‌، أقول کن فَیَکون، تقول کُن فیکون…»، بندۀ من! با شناخت وظیفه و عمل کردن به وظیفه، می‌رسی به آنجا که نظیر من می‌شوی. من هرچه بخواهم می‌توانم خلق کنم و تو هم هرچه بخواهی می‌توانی خالق آن باشی.

(این روایت در مشارق انوار الیقین، ص ۱۰۴ چنین است:«عَبْدى‏ أطِعْنى‏ أجْعَلْکَ مِثْلى: أنَا حَىٌّ لا أموتُ، أجْعَلُکَ حَیّاً لا تَموتُ؛ أنَا غَنىٌّ لا أفْتَقِرُ، أجْعَلُکَ غَنیّاً لا تَفْتَقِرُ؛ أنَا مَهْما أشاءُ یَکنُ، أجْعَلُکَ مَهْما تَشاءُ یَکنُ»؛ در عدّهالداعی، ص ۳۱۰ نیز آمده است: «یَا ابْنَ آدَمَ أَنَا غَنِیٌّ لَا أَفْتَقِرُ أَطِعْنِی فِیمَا أَمَرْتُکَ أَجْعَلْکَ غَنِیّاً لَا تَفْتَقِرُ یَا ابْنَ آدَمَ أَنَا حَیٌّ لَا أَمُوتُ أَطِعْنِی فِیمَا أَمَرْتُکَ أَجْعَلْکَ حَیّاً لَا تَمُوتُ یَا ابْنَ آدَمَ أَنَا أَقُولُ لِلشَّیْ‏ءِ کُنْ فَیَکُونُ- أَطِعْنِی فِیمَا أَمَرْتُکَ أَجْعَلْکَ تَقُولُ لِشَیْ‏ءٍ کُنْ فَیَکُونُ‏»).

انسان می تواند به جایی برسد، که خداگونه باشد تا جایی که هر حادثه‎ای که در دنیا می شود، نسبت به آن حادثه صبور بوده و به خدا توکل کند. در این مسیر انبیاء به این مقامات رسیدند و ما نیز می توانیم به آن برسیم.

خداوند انسان را برای بهشت خلق کرده نه آتش جهنم

شاید محور سوره حضرت ابراهیم(ع) این باشد که ای بشر شما هم می توانید به این مقامات برسید و برای همین خلق شدید. اصلاً شما خلق نشدید که آتش سوزان جهنم باشید، بلکه خدا شما را خلق کرده که مهمان بهشت باشید.

راه محشور شدن با انبیاء و صدیقین

انبیاء، صدیقین و اولیاء برای بشر برنامه ریزی کرده اند که بشر بتواند به این بهشت برسد، و انبیاء این گونه بودند و شما هم می توانید این گونه باشید و در راه آنها و تابع آن ها باشید. خداوند هم می فرماید: « وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَٰئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ ۚ وَحَسُنَ أُولَٰئِکَ رَفِیقًا»، آیه ۶۹ سوره نساء: و آنان که اطاعت خدا و رسول کنند البته با کسانی که خدا به آن‌ها لطف فرموده یعنی با پیغمبران و صدّیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد، و اینان نیکو رفیقانی هستند. پس این صراط المستقیمی است که هر روز در نماز می گوییم.

دو علت تکراری بودن برخی موضوعات در قرآن

این که قرآن در سوره های مختلف همان حقایق را بازگو می کند، برای این است که اولاً از بُعدهای مختلف تجلّیات آن را بیان می کند، دوّماً اینکه ما بشر بتوانیم یک ولادت جدیدی برای خود ترمیم کنیم و در شخصیت خود تحولی ایجاد کنیم، که این حقایق را نه تنها باور کنیم، بلکه آن را وجدان کنیم تا این حقایق در حقیقت ما اثرعمیق بگذارد.

شاید به این دلیل باشد که قرآن می فرماید: آیات قرآن متشابه همان حقیقت است و از یک زاویه جدید و تجلّی جدید بیان می‎شود.

در روایات آمده است: « انَّ کِتَابِ اللَّهِ لَیَصْدُقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَا یُکَذِّبُ بَعْضُهُ بَعْضاً»، در حقیقت کتاب خدا(قرآن)برخى قسمت‌هایش برخى قسمت‌هاى دیگر را تصدیق(و تایید)مى‌کند ولى همدیگر را تکذیب نمى‌کنند. (بحار ج ۹ ص ۱۲۷ / مشابه آن خطبه ۱۵۸ نهج البلاغه). بنابراین حقایق توحیدی و بحث رستاخیر، حقیقت نگاه ما به این دنیا است.

استفاده هر کس به اندازه خودش از قرآن

این سوره کریمه احتمالاً در این مباحث است. البته نمی توانیم که بگوییم حتما در این چیز تنها است، چون قرآن ابعاد مختلفی دارد نه اینکه یک تعبیر در مقابل تعبیر دیگر باشد. چون که قرآن فرای مسائل مادی و فرهنگی ما بشر است، آن تجلی قرآن و حقایق کبری از مقام اعلی است که می تواند در ابعاد مختلف تجلّی کند و هر کسی به قدر خودش می تواند از این آیات قرآن استفاده کند.

این بحث مقدماتی بود برای ورود به سوره ابراهیم که در آینده بحث‎هایی پیرامون سوره ابراهیم بیان خواهد شد. که هدف ما در این ماه مبارک رمضان این است که تحوّل حقیقی در ما شکل بگیرد و ما نزدیک‎تر به خدا و خداگونه شده و رنگ خدا، بوی خدا، تحوّل خدایی در ما ایجاد شود، که ان شاءالله خواهد شد. صَلِّ اللَّهِ علی مُحَمَّدٍ وَأهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ.

پدیدآورنده:

به‌ کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

 
*شناسه شبکه های اجتماعی: soltanahmadi_ir@  تلگرام | اینستاگرام | ایتا | سروش | بله | روبیکا