چه کسانی می توانند به باطن قرآن دست یابند

هفتمین جلسه از دور جدید تفسیر حضرت آیت الله روح الله قرهی شامگاه یکشنبه ۱۵ اسفندماه ۱۳۹۵در مسجد امام حسن مجتبی (ع) تهران برگزار شد که توفیق حضور در این جلسه را داشتم.استاد در این جلسه در ادامه مباحث جلسات قبل به علت نیاز به تفسیر و عمیق بودن باطن قرآن و تاکید اهل سنت بر عمیق بودن باطن قرآن پرداختند که در ادامه یاداشتم از این جلسه می آید.

در ادامه مبحث چرا به تفسیر قرآن نیاز داریم؟ همانطور که در جلسه قبل بیان شد چون باطن قرآن عمیق است و از ظاهر قرآن نمی توانیم معنا و مفهوم آن را درک کنیم به تفسیر نیاز داریم.
باطن عمیق قرآن در کلام امیرالمومنین(ع)

 روایتی از امام علی (ع) که می‌فرماید: «وَ إِنَّ القُرآنَ ظَاهِرُهُ أَنِیقٌ، وَ بَاطِنُهُ عَمِیقٌ… » اشاره و گفت: امام می‌فرماید که ظاهر قرآن زیبا و باطن آن عمیق است. پس نمی‌توان به ظواهر قرآن اکتفا کرد باید به باطن قرآن ورود پیدا کرد.
باطن قرآن را چه کسی می داند؟
خود قرآن می‌فرماید: «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»،برای شناخت باطن قرآن باید به مطهرون مراجعه کرد، و خود قرآن هم مطهرون را معرفی کرده که مطهرون چه کسانی هستند؟ آنجا که می فرماید: «ولَهُ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»، پس این طاهرین هستند که اجازه دسترسی به باطن قرآن را دارند.
تاکید اهل سنت بر باطن قرآن
بحث باطن قرآن یک بحث کلی است که علاوه بر شیعه اهل جماعت سنت نیز آن را مطرح کرده‌‌اند،این نکته پیرامون باطن قرآن بسیار مهم است که علاوه بر شیعه اهل جماعت نیز آن را آورده‌اند.
سیوطی از علمای اهل سنت در کتاب تفسیر خود به این نکته مهم اشاره کرده است،که صحیح ابن حنان بیان می‌کند که پیامبر(ص) فرمودند: «انّ القرآن اُنزل علی سبعه احرف کلها شاف کاف »، این قرآن از هفت حرف نازل شده و برای هر آیه از این آیه ها یک ظاهر و باطن است.
سیوطی در جلد دوم تفسیر خود به نکته ای دیگر اشاره دارد و آن اینکه کتاب الله یک دریای عمیق است و فهمش هم خیلی دقیق است و کسی نمی‌تواند به فهم قرآن برسد مگر آن کسی که به تمام علوم تبحر دارد.
بزرگان ما هم چنین ادعایی که همه علوم را می‌دانند نداشته‌اند، پس چه کسی می‌تواند تبحر در همه علوم داشته باشد؟ کسی که عملش عمل به الله و الهی باشد، طوری باشد که موقعی که شبهه پیش آمد یک اطلاع دقیق داشته باشد و آن هم کسی جز معصوم و اهل بیت(ع) نیست.
 نظر علامه طباطبایی بعد از اتمام المیزان
مرحوم موسوی همدانی مترجم تفسیر المیزان نقل می‌کند که علامه طباطبایی وقتی تفسیر المیزان را به پایان رساندند این جمله را بیان کردند که به خدا قسم بعد از اینکه آن را مرور کردم و می‌خواستم تنظیم کنم احساس می‌کنم که باید تفسیری دیگر بنویسم که این تفسیر آغازگر آن تفسیر است هر چند عمرم اجازه نمی‌دهد. و اگر عمری دوباره بیابم و باز تفسیر دیگری بنویسم باز هم احساس می‌کنم آن تفسیر مقدمه تفسیر دیگر است.
باطن آیه «بَقِیَّهُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»
این قرآن که نازل شده ظاهر است ولی یک بطن و باطنی هم دارد. مثلا یکی از چیزهایی که به گفته اهل جماعت از جمله سیوطی و بعضی از کتب دیگر این است که می گویند این آیه شریفه «بَقِیَّهُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» هنوز اتفاق نیفتاده است. در صورتی که این آیه درباره وجود مقدس امام زمان (عج) است.
چه کسی می‌تواند باطن قرآن را بداند‌،قرآن مثل خورشید و ماه در حال جریان و پرتو فشانی است و آن کسی که تمام این مطالب را می تواند داشته باشد بطن آن را می داند و آن هم اهل بیت (ع) هستند.
معنی ظهر و بطن

راغب اصفهانی زیر این واژه می‌گوید اصلی است که هنوز بیان نشده و کشف نشده است. بطن پیچیدگی است به این خاطر بطن می‌گویند و خصوصیت دوم آن ظاهر و معلوم نباشد و همه آن را نبینند.
خواندن قرآن فقط ظاهر است باطن آن برای همه معلوم نیست
قرآن برای همه معلوم نیست،اگر هم آیه ای را می خوانیم این فقط ظاهر آن است ولی باطن آن برای همه معلوم نیست. ما نمی توانیم به قرآن دست یابیم چون حسب فرمایش پیامبر(ص) قرآن ظاهر و باطنی دارد که اهل جماعت هم مانند شیعه این را می گویند.
حل مشکلات ملاصدرا توسط حضرت معصومه(س) و سکونت در کهک قم
زمانی که ملاصدرا در کهک قم تبعید بود شب های جمعه خدمت حضرت معصومه(س) می رسید. خود ایشان می گوید بعضی مطالبی که برایم مشکل بود و نمی توانستم آن را حل کنم جلوی قبر حضرت معصومه (س) می ایستادم و دو رکعت نماز می خواندم بعد برای من آن مسئله حل می شد.کهک حالاتی دارد و من خودم کهک رفته ام.
منظور از هفتاد بطن آیات
صدر المتالهین ملاصدرا در این باره نکته دارد و آن اینکه قرآن چون بطن دارد درجاتی هم دارد، بعد اشاره می‌کند به روایتی از پیامبر(ص) که فرمودند بدرستی که در این قرآن هر ظاهری باطنی تا هفتاد بطن دارد. منظور از این هفتاد بطن این است که این درجات مراتبی دارد که هر کس به فهم خودش می‌فهمد و همه این درجات را معصوم دارد و به دیگران فقط  به اندازه تقوایی که دارند می‌رسد.
تقوا هنر مردان الهی

از خصوصیت و هنر مردان الهی داشتن تقوا است که توانسته‌اند بر فجور غلبه کنند و به تقوا برسند. تقوا یعنی از گناهان دور شدن و نسبت به دنیا و مافیای آن میل و تمایلی نداشتن است.
کسی که اهل تقوا شد می تواند از این قرآن به اندازه تقوایی که کسب کرده در کنار تسلط به علوم قرآنی بهره برداری کند.

به کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی