جایگاه مقتل و عزاداری در قرآن و روایات/تعریف هیئت

آموزش تخصصی جایگاه مداحی از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام ویژه مداحان و ستایشگران اهل بیت علیهم السلام شمال شرق تهران توسط تبلیغات اسلامی و کانون مداحان و شاعران آیینی شمال شرق تهران با حضور رئیس تبلیغات اسلامی و مداحان شمال شرق تهران ۱۳ مردادماه ۱۳۹۵ در سالن اجتماعات سرای محله شمیران نو برگزار شد.

در این جلسه آموزشی استاد حجت الاسلام و المسلمین جعفر واضحی آشتیانی به بررسی جایگاه مقتل خوانی و عزاداری در قرآن و روایات، معرفی معتبرترین کتب مقتل و همچنین تعریف هیئت از منظر امام رضا(ع) پرداختند که در ادامه یاداشت هایم از این جلسه را تقدیمتان می نمایم.

یک دسته آیاتی است که جواز یا رجحان عزاداری از آن صادر می شود، جواز به معنی اینکه این عمل حرام نیست و جایز است؛ و رجحان نیز به معنی اینکه نه تنها جایز است بلکه بهتر است که آن را انجام دهیم که انجام دادن آن از انجام ندادن بهتر است.

تاکید آیه ۳۲ سوره حج به زنده نگهداشتن شعائرالله
آیه ۳۲ سوره حج یکی از مهمترین آیاتی ست که نسبت به اقامه شعائر الله در قرآن آمده که خدا به پیامبر(ص) می فرماید: « ذلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ»، به این مردم بگو هر کس شعائرالله را زنده نگه می دارد از نشانه های تقوای دلهاست. شعائر به معنی نشانه ها و شعائر الله به معنی نشانه های خدا ست.

این آیه مربوط به اعمال حج است که برخی اعمال مانند صفا و مروه دقیق مشخص نبود و برخی به آن اشکال می گرفتند که چرا باید این مسیر را هفت بار رفت؟ یا اینکه چرا باید در مکه قربانی نمود؟ که قرآن جواب داد انجام این اعمال جز شعائرالله است.

عزاداری و مقتل خوانی جز شعائرالله
بنابراین آیات قرآن یک قانون است که به استناد این آیه هر کس در هر جای عالم نشانه های خداوند را زنده می دارد از نشانه های تقوای او می باشد پس اشک ریختن، روضه خواندن، مقتل خواندن، حتی جفت کردن کفش ها و چای ریختن در هیئت نیز از نشانه های خداوند می باشد که اتفاقا جایی که مردم با اخلاص می آیند همین مجالس اهل بیت(ع) است که مردم عمدتا با اخلاص کامل به این مجالس می آیند که قرآن نیز فرموده هر کس نشانه های خدا را زنده کند این از تقوای دلهاست و این کارها نیز بوی خدا و رنگ خدا دارد.

مقتل خوانی توسط قرآن
دسته دوم آیاتی است که خودش مرثیه خوانی و مقتل خوانی است که قرآن در آیه ۴ سوره بروج مقتل خوانی می کند و می فرماید: «قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ »،مرگ بر صاحبان خندق ها، آن خندق هایی که صاحبانشان دورش می نشستند و آن مصیبت و بلایی را که بر سر مومنین آورده بودند را نگاه می کردند.

حکایت جنایت ذونواس در سوره بروج
این آیه پیرامون جنایت ذونواس است که اصحاب اخدود را به خاطر ایمانشان در خندق های آتش انداخت و سوزاند، ذونواس خود به دین یهود بر آمد و در یمن بعد از ظهور حضرت عیسی مسیح(ع) دین رسمی یمن را از مسیحیت عوض کرد اما عده ای از اهل ایمان امتناع نمودند و ذونواس با آنها به مجادله پرداخت و وقتی آنها تسلیم نشدند خندق هایی از آتش آمده کرد و گروهی از آنها را زنده زنده و عده ای دیگر را هم با شمشیر کشت و همه را در خندق های آتش انداخت و این جنایات را مرتکب شد که قرآن در سوره بروج این جریان را آورده و مقتل خوانی نموده است.

بنابراین مقتل خوانی و تشکیل هیئت و هر چیزی که برای اقامه عزاداری اهل بیت(ع) باشد را قرآن تایید می نماید در صورتی که اگر خوب نبود قرآن خودش مقتل نمی خواند و آن را توصیه نمی کرد.

جایگاه مقتل و عزاداری از دید اهل بیت(ع)
روایات ما پیرامون مقتل خوانی به سه دسته تقسیم می شوند که موجود این روایات مورد تایید اهل بیت(ع) است.

تعریف هیئت از دیدگاه امام رضا(ع)
دسته اول، روایتی ست که اهل بیت(ع) ما را تشویق به تشکیل هیئت کرده است؛ امام رضا(ع) در حدیثی که مرحوم مجلسی آن را دو بار در کتاب شریف بحار نقل نموده است، یکبار در جلد اول صفحه ۲۰۰ و بار دیگر در جلد ۴۰ صفحه ۲۷۸ که امام می فرماید: «قَالَ الرِّضَا(ع):‏ مَنْ تَذَکَّرَ مُصَابَنَا وَ بَکَى لِمَا ارْتُکِبَ مِنَّا کَانَ‏ مَعَنَا فِی‏ دَرَجَتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ مَنْ ذُکِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَکَى وَ أَبْکَى لَمْ تَبْکِ عَیْنُهُ یَوْمَ تَبْکِی الْعُیُونُ وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحْیَا فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ»،هر کسی که یاد مصیبت های ما کند پس گریه کند و بگریاند در روزی که چشمها گریان است چشمان او گریان نخواهد بود و هر کسی که در مجلسی بنشیند که معارف ما در آن مجلس بیان می شود در روزی که همان دلها مرده است او دل زنده خواهد بود.

دو رکُن اصلی هر هیئت
در این حدیث امام رضا(ع) هیئت را تعریف نموده و دو ویژگی را برای هئیت توصیف نموده اول اینکه هیئت به محفلی می گویند که امر اهل بیت(ع) در آن احیاء بشود و معارف دینی و شعور مستمعین در آن بالا برود و رکن دوم هیئت این است که یاد مصیبت اهل بیت(ع) در آن بشود.

بنابراین تبیین معارف دینی و ایجاد شور و مصیبت اهل بیت(ع) دو رکن مهم هر هیئتی می باشد، یعنی اینکه در یک هیئت هم سخنرانی باشد و هم مداحی، اما اگر یکی را حذف کنید دیگر هیئت نیست مثلا اگر در جایی فقط سخنرانی باشد آن مجلس کلاس است و اگر جایی فقط مداحی آن مجلس شور و ذکر است، اما هیئت محفلی است که این دو رکن هر دو را با هم داشته باشد.

اهل سوز بودن مداح
خواننده و مداح نیز باید خودش هم اهل سوز باشد نه اینکه فقط خواننده باشد کسی که مداحی می کند خودش هم باید بسوزد و با سوز بخواند اینجاست که آن مداحی اثر می گذارد.

مقتل خوانی توسط اهل بیت(ع)
دسته دوم روایات پیرامون ارزش گریه و عزاداری است و دسته سوم روایات هم روایاتی می باشد که خود اهل بیت(ع) مقتل خوانی نموده اند.

پس وقتی خود اهل بیت(ع) مقتل خوانی می کنند ما چرا نخوانیم؟ امام رضا(ع) خودشان روضه خواندند همین طور امام سجاد(ع) نیز مقتل می خواندند و می فرمودند:ای مردم کوفه من پسر آن آقایی هستم که سر از بدنش جدا کردند و تشنه بدون آنکه ظلمی مرتکب شده باشد.

آغاز مقتل نگاری در تاریخ
مقتل نگاری بلافاصله بعد از شهادت امام حسین(ع) آغاز شد که بعد از سه سال از شهادت امام توسط اصبغ بن نباته یکی از صحابی امیرالمومنین(ع) مقتل نوشته شد و شخص دوم نیز جابر بن یزید جوفی از اصحاب امام باقر(ع) بود که مقتل نوشت اما هیچ کدام وجود خارجی ندارد و اکنون نیز در بازار کتاب پیرامون مقتل کتاب های زیادی وجود دارد که هر کتابی معتبر و مستند نمی باشد.

معرفی معتبرترین کتب مقاتل پیرامون امام حسین(ع)
معتبرترین کتب مقتل بر اساس اعتبار و جامعیت بدین ترتیب می باشد:

۱- مقتل جامع سید الشهدا(ع) نوشته آقای مهدی پیشوایی در دو جلد

۲- شهادت نامه امام حسین(ع) تالیف آیت الله ری شهری

  ۳- کامل الزیارات

۴- نفس المهموم

۵- مقتل الحسین(ع) مقرم

۶- لهوف

۷- خصائص الحسینیه

۸- مقتل ثارالله می باشد.

معرفی معتبرترین کتب مقتل پیرامون دیگر معصومین(ع)
برای معصومین دیگر غیر از امام حسین(ع) معتبرترین کتاب های مقتل:۱- منتهی الامال ۲- مقتل معصومین در سه جلد می باشد.