گزارشم از مراسم چهلم ارتحال آیت الله محمد شجاعی(ره)

در ابتدای زمستان امسال، در اوج آلودگی هوای تهران داغ هجران عالمی از تبار عارفان عامل کمر پایتخت را خمیده کرد آن هم دقیق سه سال بعد از زمستان غم بار ۱۳۹۱ که پایتخت داغدار دو استاد فرازنه اخلاق آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی(ره) و آیت‌الله عزیز الله خوشوقت(ره) شده بود.
از آن زمستان تا زمستان امسال سه سال گذشته است و اینک سه ستون از پایه‌های اخلاق و تهذیب نفس از بین ما هجرت کرده‌اند و داغی عظیم بر شانه‌های عارفان حقیقت‌جو گذاشته‌اند.
اینک چهل روز از عروج عارف روشن ضمیر و استاد کامل اخلاق و مفسر قرآن آیت‌الله محمد شجاعی گذشته است. عالم گمنامی که به حق عامل به سخنانش بود و می‌دانست که شهرت یک آفت بزرگ و ناشناس ماندن یک امتیاز الهی است، برای همین گمنام زیستن را انتخاب کرد و در کمال گمنامی آثار و گنجینه‌ای از انسان‌شناسی را عرضه کرد که تاریخ معاصر در این حوزه مثل ایشان را کم دیده است.
جمعه ۱۶ بهمن‌ماه در آدینه‌ای مهدوی از فصل انتظار مسجد الرحمن تهران حال و هوایی دیگر داشت، فضا با صدای دلنشین تلاوت قرآن در این مکان مقدس عطر‌آگین و سوگوار اربعین هجران این استاد فقید شده بود.
پیر و جوان، شاگردان و علاقمندان به استاد، زن و مرد، کودک و نوجوان، فرزندان و بیت ایشان همه آمده بودند تا در این صبح آدینه یکبار دیگر در چهلمین روز هجرانش به سوگ بنشینند.
این مراسم که با تلاوت آیات کلام وحی و قرائت فاتحه به روح ملکوتی این مفسر قرآن و استاد اخلاق ادامه یافت و پایان بخش آن نیز سخنرانی حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان بود.

حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها طی سخنانی در این مراسم با تقسیم عرفان اسلامی به دو بخش، بیان کرد: شاید بشود معارف دینی را به ویژه در حیطه عرفان و اخلاق اسلامی به دو بخش عمده تقسیم کرد، معارفی که در ذیل عنوان «معرفت نفس» قرار می‌گیرد و معارفی که در ذیل عنوان «معرفت الله» قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: متاسفانه در باب معرفت نفس آن قدر باید و شاید کار نشده است، ما در مقابل فکر و فرهنگ اومانیستی غرب یکی از برنده‌ترین سلاح‌هایی که داریم معرفت نفس است.

اهمیت معرفت نفس در روایات

حجت‌الاسلام پناهیان با اشاره به اهمیت معرفت نفس در روایات اظهار کرد: اهمیت معرفت نفس در روایات بسیار والا شمرده شده است و  بی‌جهت نبوده که در روایات فرموده‌اند: پر منفعت‌ترین معرفت، معرفت به نفس است و احادیثی که در این باب آمده فراوان بوده و برخی مثل این حدیث شریف که می‌فرماید:«مَنْ عَرَفَ نَفْسِهِ عَرَفَ رَبَّهُ »مشهور هستند.
وی ادامه داد: حتی معرفت نفس را مقدمه معرفت‌الله نمی‌بینند بلکه همان معرفت‌الله می‌بیند، کسی که خودش را بشناسد خدا را شناخته است‌، این قدر معرفت نفس با ارزش است.

تعریف انسان‌شناسی در فرهنگ غرب

مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری به تعریف انسان در فرهنگ غرب اشاره کرد و افزود: اومانیست‌ها درباره انسان گزاره‌های  فریبنده‌ای دارند، جهان و هستی را حول وجود انسان تعریف می‌کنند و بالاخره این جهان مادی که ضد انسانیت است دچار تناقضات فراوان و سستی که حد و حصر ندارد است.
وی در ادامه گفت: وقتی به علوم انسانی که غربی‌ها ترسیم کرده‌اند وارد می‌شویم چیزی جز حماقت و نادانی فراوان نیست، در علوم اجتماعی درباره انسان‌ها این قدر سطحی است، در علوم تربیتی اینقدر قضاوت‌ها بی‌پایه است و فکر هم می‌کنند قوانین حیات بشر را بدست آورده‌اند.
وی افزود: یک مرتبه یک فرد از مکتب اسلام شناسی به نام حضرت امام خمینی(ره)  خروج می‌کند که ایشان شاگرد مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی مردی که به او فیلسوف فطرت می‌گفتند بود. آن وقت امام که انسان‌ها را خوب می‌شناسد می‌گوید: من می‌دانم چگونه می شود با انسان‌ها برخورد کرد و جامعه را چگونه اداره کرد.

فقر فهم انسان‌شناسی در جهان امروز

این استاد حوزه و دانشگاه به فقر فهم‌شناسی انسان در جامعه اشاره کرد و افزود: ما در جهان دچار فقر فهم انسان هستیم، بدون اینکه انسان را خوب تعریف کنند می‌آید مسائل اقتصادی، اجتماعی و تعلیم و تربیت را تعریف می‌کنند، هنوز انسان را تعریف نکرده برای انسان احکام و حقوق می‌چیند.
وی ادامه داد: متأسفانه این انسان‌ناشناسی غرب و دانش‌هایی که بر آمده از این انسان ناشناسی است به جامعه ما نیز نفوذ کرده است.
وی گفت: این مطالب را مقدمه‌وار برای توصیف خدمات عالم بزرگوار آیت الله شجاعی بیان کردم، غرب دچار فقر مهلک درباره انسان‌شناسی است و اسلام سرشار از متون قوی در باب انسان‌شناسی است.

تولید علم انسان‌شناسی توسط آیت‌الله شجاعی

حجت‌الاسلام پناهیان در خصوص تولید علم در باب انسان‌شناسی توسط آیت‌الله شجاعی گفت: درباره انسان‌شناسی کار کرده‌ام و کتابی از علمای گذشته و حال نبوده که مطالعه نکرده باشم، در باب علم‌النفس هر کدام مطالبی فرموده‌اند اینها را مطالعه کرده‌ام، اما می‌خواهم بگویم در بین علما کسی که در باب انسان شناسی تولید علم کرده است و بر آمده از متون و معارف اسلامی بحث کرده حضرت آیت‌الله شجاعی بودند، که بنده از دیر زمان با قلم ایشان آشنا بوده‌ام.
وی ادامه داد: اگر شما همه معارف را دیده باشید، بعد معارفی که از قلم آیت‌الله شجاعی منتشر شده برسید مانند تشنه‌ای هستید که به آب رسیده‌اید.

کتاب مقالات آیت‌الله شجاعی منبع مطمئنی برای مطالعه

حجت‌الاسلام پناهیان با معرفی کتب و مقالات آیت‌الله شجاعی اظهار کرد: ما خیلی نیاز داریم که انسان‌شناسی را در جامعه تقویت کنیم و واقعا وقتی از بنده می‌پرسند چه کتابی مطالعه کنیم؟ بنده یکی از سه کتابی که معرفی می‌کنم قطعا کتاب مقالات آیت‌الله شجاعی است.
آثار آیت‌الله شجاعی گنجینه معتبری برای مطالعه و تحقیقات

مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری آثار قلمی آیت‌الله شجاعی را مرجعی برای تحقیقات طلاب و دانشجویان دانست و گفت: در آینده طلاب و دانشجویان فراوانی متون دینی ایشان را مرجع تحقیقات خود قرار خواهند داد.
وی افزود: در تاریخ چند نفر بودند که می‌توانستند معارف را از کتابخانه منتقل کنند و از گنجینه‌های متون دینی به مخاطبانی که تشنه معارف هستند چند نفر در طول تاریخ می‌توان بر شمرد که این کار را کرده باشند، قطعا یکی از آنها این عالم بزرگوار است.

تقسیم اولیاء خدا به سه دسته توسط آیت‌الله شجاعی

حجت‌الاسلام پناهیان با نقل یکی از مطالب آیت‌الله شجاعی درباره تقسیم اولیاء الهی به سه دسته گفت: ایشان در یکی از کتاب‌هایشان می‌فرمودند که اولیاء خدا سه دسته هستند؛ برخی از اولیاء خدا نزد مردم و خودشان شناخته شده‌اند، هم مردم و هم خودشان می‌دانند به کجا رسیدند، اما برخی از اولیاء خدا مشهور نیستند و مردم آنها را نمی‌شناسند فقط خودشان، خودشان را می‌شناسند و بخشی از اولیاء خدا هستند که خودشان هم خودشان را نمی‌شناسند و مردم هم آنها را نمی‌شناسند و اینها فقط نزد خدا شناخته شده هستند.
وی ادامه داد: این تحلیل و تقسیم بسیار ساده است اما جلوی دکان باز کردن را می‌گیرد، چقدر جلوی آسیب‌ها و نابودی را می‌گیرد که شاید شما جز اولیاء خدا باشید و خودتان هم خبر ندارید، پس دنبال علامت نگردید.
وی گفت: برخی شاید زندگی آنها زندگی بی‌علامتی باشد اما شاید از خوبان باشد، نباید معارف را با برخی از آثار خاصش گره زد در صورتی که باید دنبال بندگی بود.
حجت‌الاسلام پناهیان افزود: این عالم بزرگوار در معارفی که در انسان منتقل می‌نمودند بسیار بی‌نظیر هستند.

آثار آیت‌الله شجاعی به بحث انسان‌شناسی محدود نبود

مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها عنوان کرد: مردم خیلی از اوقات شاید آدرس نداشته باشند و نمی‌دانند باید به کجا مراجعه کنند، معارفی که آیت‌الله شجاعی با قلمشان منتشر کرده‌اند و درباره آنها اندیشیدند و تفسیر حقایق را به زبان آورده‌اند  نمی‌شود محدود به انسان‌شناسی کرد.

 بحث شرح اسماء و سفات الهی توسط آیت‌الله شجاعی

حجت الاسلام پناهیان افزود: در توضیحاتی که در برخی از کتابهایشان درباره اسماء و صفات الهی کرده‌اند، انسان فکر می‌کند از کسی دارد می‌شنود که خدا را شناخته است.

فقر جامعه در دانستن شرح صفات و اسماء الهی

مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها عنوان کرد: یکی از فقرهای جامعه ندانستن توصیف و شرح اسماء پروردگار است، بیشتر در جامعه خدا را اثبات می‌کنیم و خدا را قبول داریم، اما آن خدا کیست و چگونه است؟ ما در این زمینه شرح اسماء کم داریم.
وی ادامه داد: صدها کتاب اعتقادی و کلامی داریم که هر چند ارزشمند است و به جای خودش اما در شرح اسماء از عدل خدا فراتر نرفته ایم.
وی گفت: حال اگر کسی پرسید از دیگر صفات و اسماء الهی بگوید به چه کتابی مراجعه کنید بی‌تردید کتاب‌های ایشان گره گشا است.

غصه انسان در فراق عالم دینی

حجت الاسلام پناهیان افزود: چقدر انسان غصه می‌خورد که یک عالم دینی را از دست بدهد، وقتی عالمی از دنیا می‌رود هیچ کس جای او را پر نخواهد کرد، هر گل یک بویی دارد، این گل که از گلستان چیده می‌شود جای عطرش واقعا در گلستان خالی است.

پیدا کردن خدا شناسی در آثار ایشان

وی در ادامه گفت: نکته برجسته ای که در آثار ایشان است قلم فارسی ایشان است که این هم توفیق الهی است، ما نباید بگذاریم در سر و صدا ها این قلم گم بشود، هر که می‌خواهد خداشناسی پیدا کند به کتاب‌های ایشان مراجعه کند.

معرفی آثار آیت‌الله شجاعی به جامعه

مشاور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها به معرفی شخصیت و آثار آیت‌الله شجاعی به جامعه اشاره و عنوان کرد: ایشان هر چند می‌خواستند زیاد مشهور نشوند اما الان کار دست ما است و باید خدماتی انجام بگیرد و به جامعه آثار ایشان معرفی شود.
وی گفت: مردم یک مرجع معرفتی را از دست دادند باید این وظیفه را بر عهده بگیرید و این عالم را در محضر دید مردم قرار دهید و در قطعات کوچک هم شده جملات ایشان را به جوانان بشناسانید.
وی ادامه داد: به راحتی می‌توان برای هر اندیشه‌ای با اطمینان آدرس داد که برود مرجع اندیشه خود را این افکار و آثار آیت‌الله شجاعی قرار دهد.
حجت‌الاسلام پناهیان به بخشی از سخنان آیت‌الله شجاعی در کتاب مقالات اشاره کرد و گفت: ایشان در عنوان کتاب مقالات یک تعبیر دارند، نزدیک است به یک تعبیر شاعرانه اما آنقدر عارفانه و فیلسوفانه است که فرموده‌اند:« چه بوده‌ایم؟ چه گشته‌ایم و چه می‌توانیم باشیم؟» یعنی با زبان شما سخن گفته است، این چقدر دلها را می‌تواند پیچ و تاب بدهد.

مرحوم آیت‌الله محمدشجاعی در بیستم شهریور ۱۳۱۹ هجری شمسی برابر با هشتم شعبان ۱۳۵۹ قمری در یکی از توابع شهر زنجان در خانواده‌ای روحانی متولد شد. پدرش، حاج شیخ میرزا علی، از روحانیون معتبر و مورد وثوق مردم بود روح ملکوتی این استاد اخلاق و سالک الی الله در روز هفتم دی ماه به لقاء الله پیوست و پیکر پاک ایشان با حضور اعضای خانواده و جمع کثیری از شاگردان و ارادتمندان ایشان در حرم مطهر حضرت معصومه(س)، در صحن امام رضا(ع) رواق شهید آیت‌الله مفتح آرام گرفت.

پیام تسلیت مقام معظم رهبری در پی ارتحال آیت الله شجاعی

همچنین مقام معظم رهبری در پی ارتحال  این عالمِ فرزانه پیام تسلیت صادر کردند که در این پیام آمده است:
درگذشت استاد اخلاق و سالک الی‌الله مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج محمد شجاعی رضوان الله علیه را به خانواده مکرم و ارادتمندان و شاگردان و مستفیذان از بیانات ایشان را تسلیت عرض می‌کنم.
این عالم عارف و اخلاقی با افادات معنوی و اثرگذار خود که برخی از آن از رسانه ملی پخش می‌شد با نفس گرم و شیرین خود که از دلی با معرفت برمی‌خاست، جوانان و جویندگان بسیاری را به جاده معارف حقیقی رهنمون بود و دارای حق بزرگی بر جامعه جوان کشور است.
از خانواده متعال پاداش صالحان را برای این عالم ربانی مسالت می‌کنم.
سید علی خامنه‌ای

معرفی آثار منتشر شده از آیت‌الله شجاعی

مجموعه کتاب‌هایی که از مرحوم آیت‌الله استاد محمد شجاعی(ره) به چاپ رسیده است که در دو بخش به شرح زیر است:

الف – کتابهایی که به قلم معظم له نوشته شده است:
۱- معاد (بازگشت به سوی خدا) در دو جلد، چاپ شرکت انتشار
۲- مقالات(تزکیه و خودسازی) در سه جلد ، چاپ انتشارات سروش
۳- انسان و خلافت الهی(این کتاب فقط یک بار چاپ شده است) بدلیل عدم اجازه معظم‌له برای تجدید چاپ
۴- اسماء حسنی، چاپ انتشارات سروش
۵- پنج رساله، چاپ مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه
۶- رساله محبت، چاپ انتشارات سروش
۷-کیمیای وصال، چاپ انتشارات سروش، ۱۳۸۸
ب- کتاب‌هایی که از نوارهای ضبط شده از مباحث عمومی و خصوصی به نوشتار تبدیل شده و در ۸ جلد به چاپ رسیده است:
۱- بازگشت به هستی
۲- عروج روح
۳- قیام قیامت
۴- مواقف حشر
۵- تجسم عمل و شفاعت
۶- خواب و نشانه‌های آن
۷- ملائکه
۸- بقیه الله(علیه‌السلام) چاپ سوم و جدید این کتاب از انتشارات سروش بوده و مورد بازنگری حضرت استاد قرار گرفته است.
۹- چراغ هدایت چاپ انتشارات سروش ۱۳۹۱

گزارش از : امیرمحسن سلطان احمدی

انتشار در:

خبرگزاری قرآن ایکنا

روضه نیوز

گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید