عقل گرایی و عاشورا/عاشورا شناسی(۱۱)

یازدهمین جلسه دوره عاشوراشناسی حرم مطهر حضرت معصومه(س) با حضور حجت‌الاسلام مصطفی‌پور با محوریت «عقل‌گرایی و عاشورا» در شبستان نجمه خاتون تشکیل شد که در ادامه گزیده های این جلسه را تقدیم تان می نمایم:
کامل شدن عقل در تبعیت از حق

تنها راه کامل شدن عقل تبعیت عقل از حق است و هرچه انسان از حق پیروی کند به همان اندازه عقلش افزوده می‌شود. عقل انسان چون دارای حسن ذاتی است درک می‌کند و عقل می‌گوید زیربار ظلم نروید و برای اقامه عدل تلاش کنید و این نشان می‌دهد امام حسین(ع) براساس عقلانیت این قیام را انجام داده‌اند.

خطبه معروف امام حسین(ع) و سخن از اوضاع ناجور جامعه/چیزی از حق نمانده

امام حسین(ع) یک سخنرانی معروف دارند که در یکی از خطبه‌ها از ایجاد یک تحول و تغییر در جامعه سخن می‌گویند. آن هم تغییری در جامعه رخ داده که تغییر زشتی است که رخ داده است. امام اول مطرح می‌کند و می‌گوید فعلاً اوضاع ناجور است و از حق چیزی باقی نمانده است و در این شرایط می‌فرماید «یکی از اساسی‌ترین مشکلات جامعه ما این است. آنکه باعث کمال عقلی است اکنون در جامعه نیست» معلوم می‌شود مطلب حساس است. سپس در ادامه امام می‌فرمایند «در چنین شرایطی باید یک موج ایجاد کرد و کاری کرد که جامعه به موقعیت اصلی‌اش برگردد» و امام در همین سخنرانی می‌فرمایند «ما راهی نداریم جز اینکه راه شهادت را در پیش بگیریم» امام یک هدف برتر که شخصی هم نیست و یک قاعده کلی را انتخاب کرده که زندگی کردن با ظالمان عقلانی نیست.

از بین رفتن حق و قیام امام

عقل چیزی است که به انسان می‌گوید خدا را عبادت کن تا به بهشت راه یابی. انسان عاقل می‌گوید خدا را باید عبادت کرد ولی معاویه آنچه از عقل دارد شیطنت است و عقل نیست. امام حسین(ع) نیز می‌فرمایند «در جامعه کنونی ما عقل نیست و اگر هم وجود دارد خیلی کم رنگ شده است» حال در این شرایط باید یک موج ایجاد شود که به قیام، حرکت، نهضت و حتی تا رفتن به شهادت پیش برود.

ابدیت و جاودانگی تنها چیز مورد توجه عقل

ابدیت تنها چیزی است که باید مورد توجه عقل قرار گیرد. انسان موجودی است که به تعبیر قرآن «احسن المخلوقین» است. دارای کرامت ذاتی است و تنها موجودی که بر انسان برتری دارد فقط خدا است و در شأن انسان نیست که برای هیچ موجود دیگری چه در حدش باشد چه پایین‌تر از او سر تسلیم فرو بی‌آورد و عقل حکم می‌کند به عنوان یک انسان ارزش وجودی خود را باید حفظ کند و باید فقط مطیع خدا باشد.

انسان برای جاودانگی آفریده شده

بالاخره موجوداتی در دنیا از جمله جمادات، نباتات و حیوانات حتی فرشتگان وجود دارند و همه این موجودات از انسان پائین‌تر هستند؛ لذا انسان که می‌تواند آخرین مرحله کمال را طی کند حتی فرشتگان نیز مأمور می‌شوند به دستور خدا انسان را سجده کنند. اینها ارزش ذاتی انسان را نشان می‌دهد. حال عقل حکم می‌کند که باید عبادت خدا را انجام داد و از سوی دیگر برای بقا و جاودانگی آفریده شده پس باید به زندگی جاودانه نیز بیاندیشد؛ لذا حرکت امام توأم با عقل‌گرایی است.

آیا واقعه قیام عاشورا یک واقعه عقلانی بود؟

این برمی‌گردد به عقل ابزاری که در این عقلانیت مانند مدیریت یا سیاست و امثال اینها، مورد توجه است. یعنی اینکه اگر یک مدیر می‌خواهد یک برنامه‌ر‌یزی کند باید چند چیز را لحاظ کند. باید ببیند امکانات، سرمایه، نیروهای تحت امرش، متناسب با هدف و برنامه‌ریزی او باشد و این نیرو و امکانات را باید چگونه به کار ببرد و زمان‌بندی کند که به نتیجه برسد. حال آیا در چارچوب عقلانیت است که امام حسین(ع) کار عقلانی انجام داده است، صرف نظر از جهات معنوی آن می‌بینیم امام(ع) کار عقلانی انجام داده‌اند. از مجموعه خطبه‌ها و سخنرانی‌های امام این را می‌توان دید.

برنامه ریزی دقیق عقلانی امام قبل از حرکت

امام حسین(ع) نیروهایش محدود است؛ لذا از وقتی که از مدینه حرکت می‌کند، خانواده خود را نیز با خود می‌آورد. اینجا مشخص می‌شود که این حرکت با یک سرمایه، نیرو و امکاناتی است که امام در راستای هدفش این امکانات را نیز با خود می‌آورد. امام در همین ابتدا یک برنامه‌ریزی عقلانی می‌کند و در وصیت‌نامه‌اش هدف را هم مشخص و روشن می‌کند و اهداف منفی را از خودش دور می‌کند و می‌نویسد «من برای خوش‌گذرانی، ظلم و ستم نمی‌روم بلکه می‌روم امت جدم را اصلاح کنم و روش من نیز همان روش جدم رسول‌الله(ص) و پدرم علی(ع) است و برای امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت حرکت می‌کنم» امام هدفش و روشش را نیز معلوم کرده اچرا امام خانواده خود را با خود آورد؟

امام با برنامه‌ریزی خانواده خود را می‌آورد. اگر این کار را نکرده بود واقعه عاشورا در همان کربلا دفن می‌شد. زینب کبری(س) به عنوان شیرزن کربلا راه امام را ادامه می‌دهد و زمینه‌های پیروزی نهضت حسینی را فراهم می‌کند. اگر زینب(س) نبود و آن سخنرانی‌ها و خطبه‌هایش در کوفه و شام اتفاق نمی‌افتاد، برنامه‌ریزی امام حسین(ع) به نتیجه نمی‌رسید. اینها همه نشان می‌دهد که امام برنامه‌ریزی شده حرکت کرده است. ما در مدیریت برنامه‌ریزی طوری برنامه‌ریزی می‌کنیم که نهایت به پیروزی برسیم و امام حسین(ع) نیز این کار را انجام داد.

سخن امام به سپاهیان حر

امام حسین(ع) به سپاهیان حرّ می‌فرمایند «من یک اسوه هستم. دیدم بنی‌امیه به حق عمل نمی‌کنند و به ظلم عمل می‌کنند، دست به فساد و فحشا زده‌اند، بیت‌المال را به یک عده خاص می‌دهند و خوبان را می‌کشند. من هم با یک برنامه‌ریزی حرکت کردم و اسوه و الگوی شما هستم» پس معلوم است امام با یک هدف و برنامه‌ریزی حرکت کرده‌اند و عقل هم حکم می‌کند.

امر به معروف و نهی از منکر

امام حسین(ع) کار خودش را با عنوان امر به معروف و نهی از منکر انجام می‌دهد و تا مرز شهادت نیز پیش می‌رود، ولی متأسفانه امروزه در جامعه امر به معروف و نهی از منکر جایگاهی ندارد. امروز کارهای مستحب را بیشتر از واجب انجام می‌دهند. اگر امر به معروف و نهی از منکر را انجام می‌دادید جاده‌ها امن می‌شد، نظام اقتصادی درست می‌شد، درآمدها حلال می‌شد و شهرها آباد می‌شد، این‌ها سخنان امام باقر(ع) است که درخصوص امر به معروف و نهی از منکر می‌فرمایند که هدف قیام حسین(ع) نیز چنین بوده است و معلوم می‌شود وقتی امام حسین(ع) حرف از فساد می‌زند این فساد درجامعه بوده و می‌خواهد امر به معروف و نهی از منکر کند.

اصلاح امت 

امام می‌خواهد با این شیوه وارد شود و امت جدش را اصلاح کند و با بزرگترین منکر آن جامعه که شخص یزید است، مبارزه کند. وقتی یزید به حکومت می‌رسد امام حسین(ع) می‌فرماید «فاتحه اسلام را باید خواند». حال امام با این منکر باید چگونه برخورد کند؟.

آیا عزاداری ما در این زمان کار عقلانی است؟

به موضوع عزاداری می‌رسیم. آیا عزاداری ما در این زمان در ایام عاشورا یک کار عقل‌گرایانه است؟ هدف از اقامه عزاداری گریه کردن نیست. ما بسیار روایت از ائمه(ع) داریم که مهم احیای امر ما است. عزاداری‌های عقلانی باید در پی احیای امر ائمه(ع) باشد. باید عزاداری به قصد احیای امر آنها باشد. امام خمینی(ره) می‌فرمایند «عاشورا را زنده نگه‌ دارید تا آسیبی به ما نرسد».

معلوم می‌شود احیای عاشورا یک مصونیت فردی و اجتماعی در جامعه ایجاد می‌کند. از نظر فردی انسان با حضور در مجالس حسینی رشد عقلی و معرفتی پیدا می‌کند که این موجب مصون شدن انسان از هر انحراف می‌شود و از نظر اخلاقی هم آن چنان رشد می‌کند که شیطان صفتان نمی‌توانند او را فریب بدهند و از نظر اجتماعی نیز اگر عزاداری‌ها درست انجام شود همه مردم با انجام امر به معروف و نهی از منکر جامعه را اصلاح می‌کنند؛ لذا هم پیامبر(ص) و هم امام علی(ع) می‌فرمایند «امر به معروف و نهی از منکر انحرافات اجتماعی را از سرچشمه می‌گیرد. چون تا انحراف می‌خواهد سر خود را نشان دهد، شما با امر به معروف و نهی از منکر سرش را قطع می‌کنید و جامعه مصونیت پیدا می‌کند».

در مجالس عزاداری باید هم احساس و هم عقل باشد

گاهی در عزاداری‌ها و اجرای مداحی از هدف اصلی دور می‌شویم و مباحث غلوآمیز مطرح می‌شود و مجالس نیز به سمت احساسی پیش می‌رود. باید در مجالس عزاداری هم احساس و هم عقل با هم باشد. باید عقل و احساس را با هم ببینیم که نیاز به یک برنامه‌ریزی دارد.

به قلم: امیرمحسن سلطان احمدی