راه کسب محبت خدا/نماز نعمت الهی/مراقبه

بسم الله الرحمن الرحیم

جلسه هفتگی درس اخلاق دفتر مقام معظم رهبری  شامگاه چهارشنبه ١۴۰۲/۰۳/۱۷ با حضور استاد حجت الاسلام والمسلمین سید احمد فقیهی برگزار شد که توفیق بهره از این جلسه نصیبم شد.

استاد فقیهی در این جلسه به بیان نکاتی درباره راه رسیدن به اخلاق توحیدی و کسب محبت خدا پرداخت و در ادامه نماز را یکی از مهمترین نعم الهی دانست و توصیه به خواندن نماز جعفر طیار نمود.

این استاد اخلاق حوزه علمیه قم در بخش پرسش و پاسخ به تبیین چگونگی انجام مراقبه پرداخت. در ادامه مشروح یادداشت‌هایم از بیانات ایشان تقدیم حضور شما معارف جویان عزیز می‌گردد تا از این طریق شما نیز بهره‌مند از این جلسه شوید.

اخلاق توحیدی چیست و راه به دست آمدن آن

اخلاق توحیدی اساس و پایه‌اش توحید و یگانگی خداوند است. اخلاق توحیدی این است که بر اساس معرفت و شناخت خدا و عبادت و بندگی خدا پایه‌گذاری می‌شود.

مرحوم علامه طباطبایی فرمودند اخلاق توحیدی از سه راه به دست می‌آید؛ راه اول از راه خوف و ترس از خدا، راه دوم از راه رجاء و امید به رحمت خدا و راه سوم از راه محبت به خدا به دست می‌آید.

خوف و رجاء دو تا انگیزه هستند که انسان را در مسیر درست قرار می‌دهند، اما محبت یک چیزی فوق خوف و رجاء است و یک وادی جداگانه‌ای است که وادی محبت و عشق است.

راه کسب محبت خدا

اگر کسی بخواهد محبت خدا در قلب او جا بگیرد، نیاز به تکرار و تمرین دارد، یک خط زیبایی را انسان یک‌بار می‌بیند و آن را دوست می‌دارد و بار دوم ببیند بادقت بیشتر آن را دوست می‌دارد؛ یا اینکه یک صوت دلنشین را یک‌بار می‌شنود آن را دوست دارد برای بار دوم و سوم بیشتر علاقه پیدا می‌کند؛ یا اینکه یک رفیقی را دوست می‌دارد و هر چه بیشتر او را می‌بیند محبتش بیشتر می‌شود. پس راه کسب محبت خدا ارتباط و انس بیشتر است.

در بحث زیارت هم همین‌طور است که هر چه بیشتر به زیارت بروبد محبت بیشتر می‌شود؛ بعضی گمان می‌کنند اگر انسان هر روز به زیارت برود برای او عادت و عادی می‌شود این‌طور نیست و محبت خدا نیز این‌گونه است که یک لذتی در محبت خداوند قرار دارد که این لذت هر چه بیشتر شود بیشتر انسان را جذب می‌کند.

یکی از راهکارهایی که محبت خدا در انسان ایجاد می‌شود این است که انسان دائم باخدا حرف بزند و باخدا دائم انس داشته باشد؛ حالا اگر بخواهد دائم باخدا حرف بزند و انس بگیرد چه‌کار باید بکند؟ باید با همین زبان عادی و زبان خودتان باخدا حرف بزنید.

راهی آسان برای کسب ایجاد محبت خدا در انسان

برای اینکه محبت خدا در انسان ایجاد شود چندین راه را مرحوم آیت‌الله مصباح در کتاب اخلاق در قرآن بیان کردند که مثلاً انسان اسماءالحسنی خداوند را ببیند. هر چند قابل‌مقایسه نیست که یک پهلوان را انسان چقدر دوست می‌دارد تا به خدا برسد، اینها علم و قدرت خدا هستند؛ اما این سخت است.

اما راه آسان این است که نعمت‌های خدا را ببینید. خداوند خطاب به حضرت موسی (ع) فرمود کاری کن مردم مرا دوست بدارند بگو نعمت‌های مرا بشمارید. اگر نعمت‌های خدا را جز به جز و دائم یاد کنید غوغا می‌کند. همین‌الان ما غرق نعمت خدا هستیم ما بنده نعمت هستیم؛ مثلاً می‌گویند غذای هر کسی را نخورید که محبت او در دل شما می‌آید اما ۶۰ سال است سر سفره خدا نشستید و قدردان نعمت خدا نیستید و می‌گویید خودم زحمت کشیدم و آوردم این من باید کنار برود.

نماز یکی از راه‌های ارتباط و انس باخدا

برای اینکه کسی باخدا حرف بزند قرآن یک راهی را پیش ما گذاشته است که هم انس باخدا و هم معرفت خدا و هم اصول و فروع دین و هم اخلاق و تربیت است و هم کششی در انسان ایجاد می‌کند و آن نماز است. نماز یک معجونی عجیبی است که راجع به آن کتاب‌های اسرار الصلاه زیاد نوشته‌اند؛ اما هر چه می‌نویسند باز حقیقت نماز کشف نمی‌شود.

اولیا الهی مثل امیرالمؤمنین علیه‌السلام شب را تا صبح هزار رکعت نماز می‌خواندند؛ اما سیر نمی‌شدند! شاید خیلی‌ها نماز مرحوم آیت‌الله بهجت را دیده باشید چه لذتی ایشان از نماز می‌بردند که این‌گونه نماز می‌خواندند و چه عشق‌بازی می‌کردند و چه چیزی در نماز به دست می‌آوردند که این‌گونه نماز می‌خواندند.

لزوم دقت و توجه به خدا در نماز

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: وقتی نمازگزار آماده نماز می‌شود و روبه‌قبله می‌ایستد قبل از اینکه تکبیر بگوید یک ملکی روی شانه او می‌نشیند و سه جمله در گوش او می‌گوید: اول می‌گوید ای نمازگزار که آماده نماز هستی دقت و توجه کن که روبه‌قبله ایستادی و با چه کسی می‌خواهی حرف بزنی!

یک‌وقت انسان در خیابان رد می‌شود با خیلی‌ها برخورد می‌کند و رد می‌شود؛ اما یک‌وقت مقابل یک بزرگی ایستاده می‌خواهد با او حرف بزند اینجا فرق می‌کند. اگر توجه به این داشته باشی که الان ایستاده‌ای با چه کسی دارید حرف می‌زنید، و او خدای عالم که سلطان عالم هستی و مالک همه عالم هستی و ارحم الرحمین است و شما می‌خواهید با او حرف بزنید، اینجاست که دقت و توجه می‌کنید.

نماز زیارت‌نامه خدا

در روایات است وقتی موقع نماز می‌شد پیامبر (ص) می‌فرمود وقت زیارت خدا رسیده است، نماز زیارت‌نامه خدا است. مرحوم آیت‌الله بهاءالدینی می‌فرمودند در نماز زیارت کننده و زیارت شونده روبروی هم با هم حرف می‌زنند.

سوره حمد مکالمه باخدا

سوره حمد گفتگوی بنده باخدا است اگر انسان یک‌ذره توجه کند که الان سوره حمد را می‌خوانم من می‌گویم و خدا هم جواب می‌دهد و یک مکالمه بین من و خدا است. روایت است تا بنده در نماز سوره حمد را شروع می‌کند خدا جواب او را می‌دهد که این بنده من با نام من شروع کرد و اسم مرا آورده است.

وقتی بسم‌الله نماز را می‌گویید حواستان باشد که دارید نام خدا را می‌برید و با توجه بگویید که لذت این نماز به همین است. اگر از نماز لذت نمی‌برید به‌خاطر این است که غائبانه یک چیزی می‌گوید و توجه ندارید.

نماز یکی از نعمت‌های الهی

بعد وقتی الحمدلله می‌گوید خداوند فوری او را جواب می‌دهد که این بنده نعمت‌های مرا دیده که الحمدلله می‌گوید و نماز یکی از نعمت‌های الهی است که به ما داده‌اند

یکی از گرفتاری‌ها ما این است که نماز را به دید یک تکلیف به آن نگاه می‌کنیم که نماز یک واجب است و باید آن را خواند و گاهی هم انسان خسته است و از روی کسالت می‌خواند که ادای تکلیف کرده باشد! اما نماز یک نعمت گران بهایی است که بعضی‌ها قدر آن را فهمیدند. تکلیف بودن آن جدا است؛ اما اگر بفهمد نماز نعمت خدا است با توجه و عشق می‌خواند.

در رسیدن به نعمت‌ها، خدا را ببینید نه خود را

گاهی انسان اصلاً نعمت‌ها را نمی‌بیند و گاهی هم می‌بیند می‌گوید خیلی تلاش کردم به این نعمت رسیدم و خودش را می‌بیند! یا کسانی که در درس موفق شدند می‌گویند من مربی خوبی داشتم این‌قدر درس خواندم، فلان کلاس را رفتم! همه چیز و همه‌کس را می‌بینند جز فضل و لطف خدا را و نعمت را می‌بینند؛ اما خدا را نمی‌بینند و اصلاً اسمی از خدا نمی‌آورند.

اگر نعمت را دیدید و آن را از خدا دیدید آن وقت خدا می‌فرماید حالا که فهمیدی نعمت از طرف من است من بر نعمت‌های دنیا نعمت آخرت را هم اضافه می‌کنم و بلاها را هم از او دور می‌کنم. خداوند هر لحظه‌ای هزاران بلا را از ما برمی‌گرداند و ما اصلاً نمی‌فهمیم و هر لحظه ممکن است رگ‌های قلب و مغز بگیرد و زمین بخورد و آبرویش برود!

با گفتن «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» اعتراف می‌کنید که پاداش و جزا دست خداست و مالک آن خداست؛ اینجاست که خدا قسم یاد می‌کند که وقتی او اعتراف کرده من هم روز قیامت حساب و کتابش را آسان می‌کنم. در نماز جدی به خدا بگویید: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» مرا در راه مستقیم قرار بده.

نماز با توجه دیگر تکراری نیست

نماز با توجه دیگر تکراری نیست و نماز ظهرش از نماز صبحش بهتر است. اما وقتی بی‌توجه می‌خوانید تکراری است؛ ولی کسی که نماز را با توجه می‌خواند هر نمازش با نماز قبلش فرق می‌کند، صبح یک مقدار خدا را دوست دارد؛ اما ظهر بیشتر خدا را دوست دارد و این محبت شدید می‌شود. چنین نماز اخلاق توحیدی را در انسان تقویت می‌کند.

شیطان بدجور انسان را فریب می‌دهد اگر مثلاً یک بزرگی بگوید این ذکر را روزی هزار بار بگویید او می‌گوید، اما بگویید نماز دستور واجب الهی است می‌گوید حال نمازخواندن را ندارم!

نماز راه اصلاح انسان و رذائل

اگر کسی نماز او را اصلاح نکرد دنبال چیز دیگری نگردد! اگر می‌خواهید به خدا نزدیک شوید و از رذائل نجات پیدا کنید راهش نماز است و اگر با نماز اصلاح نشدید دنبال دستورالعمل نگردید که دستورالعمل همین است که خدا در قرآن توسط پیامبر (ص) بیان کرد: «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ»، نماز آدمی را از فحشا و منکر باز می‌دارد.

اگر در اخلاق توحیدی کسی دنبال یک دستورالعمل و راه عملی است آن نماز است. فقط یک مراقبه و مداومت و توجه می‌خواهد که انسان غافل نشود.

آثار معجزه‌آسای نماز جعفر طیار

اما اگر انسان اهل نماز شد هر نماز جایگاه خاص خودش را دارد، حتی نمازهای مستحبی هم جایگاه خاص خودش را دارد. در بین نمازهای مستحبی نماز جعفر طیار جایگاه خاصی دارد، حتماً در طول عمرتان یک‌بار هم شده نماز جعفر طیار را بخوانید.

مسجد الاحرام بودم که یک آقایی پیش ما آمد و گفت من آمدم مکه و در کنار خانه خدا ولی هیچ حال عبادت ندارم چه‌کار کنم؟ یک آقایی کنار بنده بود که بدون معطلی گفت نماز جعفر طیار را بخوان و از من هم پرسید که شما هم یک چیزی بگویید و من هم گفتم نماز جعفر طیار را بخوانید.

بعد گفت من همین سؤال را از مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی پرسیدم و گفتم من حال عبادت و نشاط عبادی ندارم چه‌کار کنم؟ ایشان هم گفتند برو بین نماز مغرب و عشا بیا تا ببینم در بین الطلاتین چه چیزی به ذهنم می‌رسد تا جوابتان را بدهم که آن لحظه رفتم و ایشان فرمودند نماز جعفر طیار را بخوان!

وقتی من برگشتم و خدمت آیت‌الله مصباح رفتم و جریان را گفتم ایشان فرمودند نماز جعفر طیار یقیناً چنین آثاری دارد و این نماز هدیه پیامبر (ص) به سردار لشکرشان بوده است که کم چیزی نبوده است.

من مکرر این را شنیدم هم از آیت‌الله بهجت و هم آیت‌الله مصباح می‌فرمودند آیت‌الله کمپانی نماز جعفر طیار را در طول عمرشان هر روز می‌خواندند؛ پس یک چیزی در این نماز بوده که بزرگان بر آن مداومت داشتند.

توصیه‌ای برای گشایش در سخت‌ترین شرایط

مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی می‌فرمودند: در سخت‌ترین شرایط که وقتی کار به نهایت سختی می‌رسید نماز استغاثه به حضرت زهرا (س) را بخوانید.

برای مراقبه دائمی چه کنیم؟

در مراقبه بعضی از اساتید اخلاق می‌فرمایند مراقبه باید دائمی و کلی باشد و آدم نسبت به همه امورش مراقبه دائمی داشته باشد که این شیوه کمی سخت است؛ اما یکی از اساتید اخلاق برنامه را جزئی کرده است به این صورت که مثلاً یک مدت مراقب زبان باشید، یک مدت مراقب چشم باشید، یک مدت اول شب مراقب باشید تا کم‌کم زیادش کنید.

و دوم اینکه عمدتاً این اذکاری که می‌گویند بگویید از جمله ذکر استغفار و لا اله الا الله، این ذکرها برای این است که مراقبه یادش نرود تا مراقبه یادش بیاید. یکی از برکات این اذکار این است که مراقبه را یادش می‌آورد. در کنار آن نیاز به تمرین است که انسان جز به جز شروع کند و این هفته مثلاً دو ساعت مراقب خودش باشد؛ مثلاً از ساعت ۸ تا ۱۰ بعد هفته‌های بعد همین‌طور یک ساعت به آن اضافه کند.

اما برای این کار توسل می‌خواهد، کسی که نماز صبحش قضا می‌شود متوسل به حضرت معصومه (س) شود، متوسل به امام‌زمان (عج) شود، کسی که می‌خواهد موفق به مراقبه شود باید زیاد صلوات بفرستد و از امام‌زمان (عج) کمک بگیرد.

خوب است وارد راهکارهای عملی شویم و اخلاق فقط نظری و حرف نباشد و مقداری هم عمل باشد.

پدیدآورنده:

به کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir