چیستی و مفهوم قمر در عقرب

بر اساس روایات و نیز علم نجوم و اخترشناسی ؛ خواندن عقد ازدواج ،مسافرت ،اقدام برای بچه دار شدن (انعقاد نطفه) ،افتتاح کار و کسب و تجارت ،حجامت ،تعیین و تغییر نام ، گذاشتن سنگ بنای کارهای مهم و بطور کلی انجام هر یک از کارهای اساسی در روزهای نحس و قمر در عقرب هم از نظر علماء دینی و هم از نظر منجّمین توصیه نمیگردد بلکه علما فتوی به کراهت اعمال بالا در ایام قمر در عقرب داده اند .

روایت امام صادق(ع)

در روایتی امام صادق(ع) می فرمایند:« هر کس در هنگامی که قمر در عقرب باشد، مسافرت یا ازدواج نماید، خیری نمی بیند.» [۱]

مى‌دانیم که این گونه روایات در مقام بیان علّت تامّه نیست، بلکه در مقام بیان اقتضاى امکان و احتمال است، لذا فقهاء، سفر و اجرای صیغه ازدواج را در هنگامی که قمر (ماه) در برج عقرب باشد،حمل بر کراهت کرده‌اند. [۲]

امر به کراهت نه حرمت

بنابراین؛ موضوع قمر در عقرب امری است که بر طبق آن فتوا داده شده است ولی باید در نظر داشت که فتوا ویژه مواردی است که در روایت ذکر شده است (سفر، ازدواج)، و علاوه بر این، حکمی که به آن فتوا داده شده کراهت است نه حرمت، لذا برخی از فقهاء گفته اند: اگر امر اهم مانند اطاعت والدین( مثلاً والدین به فرزند خود در روزی که قمر در عقرب است، دستور سفر دهند) یا حج واجب، با این موضوع تنافی پیدا کند، آن امر اهم مقدم می شود. [۳]

معنای قمر در عقرب / بررسی واژگان مرتبط

یکی از مباحث مهمی که در این جا مطرح است معنای قمر در عقرب است. برای روشن تر شدن بحث نخست برخی از واژگان را معنا می کنیم.

صورت های فلکی: صور فلکى به مجموعه‏اى از ستارگان گفته مى‏شود که شکل خاصى در نظر ما دارند. [۴] این صورت ها شبیه عقرب (صورت فلکی عقرب)، خرچنگ(صورت فلکی سرطان)، شیر(صورت فلکی اسد) و … است.

دایره البروج: خورشید در طول یک سال شمسی مسیر مشخصی را در میان ستارگان می پیماید . مسیر حرکت خورشید در کره سماوی را دایره البروج می نامند . [۵]

برج های نجومی: پیشینیان، ستارگان موجود در مسیر حرکت خورشید طی یک سال را، به دوازده برج نجومی تقسیم نموده اند که خورشید به ترتیب در هرکدام, حدود یک ماه توقف می کند . (همان طور که واضح است، این مبنای پیشینیان در سال های بعد مورد نقض واقع شد، و اثبات شد که خورشید ثابت و زمین به دور آن در حال چرخش است) ،این برج ها از برج حمل (فروردین) شروع شده و به برج حوت (اسفند) ختم می شود. قابل توجه است که نام گذاری این برج ها بر اساس صورت های فلکی است؛ یعنی به همان نام های صورت های فلکی، نام گذاری شده اند.

اما سؤال مهم این است که آیا امروز بین صور فلکی و برج های نجومی تطابق کامل وجود دارد؟ یعنی همان طور که در زمان نامگذاری، برج عقرب محاذی صورت فلکی عقرب بوده است، اکنون نیز چنین است؟

حرکت تقدیمی: چنان چه می دانید در هر ماه، خورشید را در یکی از صور فلکی دایره البروجی می بینیم.

در ۲۰۰۰ سال پیش هنگامی که اسامی این صور ابداع شد، نقطه آغاز اعتدال بهاری به اول صورت فلکی حمل (فروردین) منطبق بود. ولی در طول این مدت، انسان دریافت که زمین در حالی که در مدار خود مانند یک فرفره در حال گردش به دور خورشید است، تحت جاذبه ماه و خورشید با تغییرات جزیی در حرکت مداری خود روبرو است.

این تغییرات اثر بسیار کندی در برخی مفاهیم به ظاهر ثابت ایفا می کنند. از جمله نقطه اعتدال بهاری از ابتدای برج حمل به طرف برج حوت (اسفند) متمایل می شود. توضیح آن که هر ساله نقطه اعتدال بهاری در مقایسه با موقعیت ستارگان به مقدار اندکی زودتر اتفاق می افتد. به این حرکت زمین حرکت تقدیمی گفته می شود .

یک دوره کامل حرکت تقدیمی ۲۵۸۰۰ سال طول می کشد؛ یعنی اگر فرض کنیم ۲۰۰۰ سال پیش اسامی صور فلکی دایره البروجی وضع شده باشد، ۲۳۸۰۰ سال بعد، دوباره زمین در وضعیت مشابه اولیه خود قرار می گیرد. در طول این مدت هر سال زمین حدود ۵۰ ثانیه قوسی زودتر به اعتدال بهاری می رسد.

صور فلکی در حال حاضر

بنابراین در حال حاضر صور فلکی به طور کلی با برج های دوازده گانه نجومی که مبین یک سال شمسی کامل هستند، تطبیق نمی کند؛ مثلاً به جای این که خورشید در اول فروردین وارد صورت فلکی حمل شود، در ۲۱ فروردین وارد صورت فلکی حمل می شود. در حقیقت می گوییم که خورشید در اول فروردین وارد برج حمل شده، ولی در ۲۱ فروردین وارد صورت فلکی حمل می شود [۶] .به عبارت دیگر بعد از گذشت سالیان طولانی، تطابقی که بین صور فلکی و برج های نجومی بود.

چیستی و معنای قمر در عقرب

قمر در عقرب به این معنا است که (برای کسی که روی زمین قرار دارد) کره ماه برابر صورت فلکى” عقرب” واقع شده است. [۷]

ماه (قمر، moon ) در طول یک ماه قمری، که حدود ۲۹٫۵ روز است، یک بار به طور کامل دور زمین می چرخد! این یک دور کامل، به دوازده قسمت مساوی تقسیم شده (۱۲ تا ۳۰ درجه) و برج هایی نیز برای هر یک از این دوازده صورت فلکی انتخاب شده؛ حمل، ثور، جوزاء، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، حوت، دلو، جدی. هر یک از این نام های دوازده‌گانه، متناسب با صورت فلکی ستاره های دوردستی است که ماه در مقابل آنها است.

قمر (ماه) در هر یک از این صورت های دوازده‌گانه، یک دوازدهم طول ماه قمری صبر می کند. (که حدود ۲ روز و ۱۰ ساعت و ۴۸ دقیقه است) به عنوان مثال، در هر ماه قمری، قمر (ماه) حدود دو روز و نیم در برج و صورت‌ فلکی عقرب می باشد. پس از گذشت صدها سال، صورت فلکی، از برج نجومی (که در واقع موقعیت و پوزیشن های ۳۰ درجه ای از پیش تعیین شده بود) کمی فاصله گرفت.

دیدگاه های فقهاء

در حال حاضر، حدود ۲۸ درجه (۲۷٫۹۶ درجه) بین «برج» و «صورت فلکی» اختلاف وجود دارد. با توجه به حرکت تقدیمی زمین این سؤال مهم پیش می آید که منظور از کراهت سفر و ازدواج در زمانی که قمر در عقرب است به چه معنا است؟آیا به این معنا است که قمر در صورت فلکی عقرب است یا این که قمر در برج عقرب است؟

فاضل هندی می گوید:« ظاهر روایت امام صادق (ع)، حمل بر عرف منجمین می شود که منظور آنان نیز از قمر در عقرب، برج عقرب است.» [۸]

صاحب جواهر نظری خلاف این مطلب دارد، وی در ادامه کلام فاضل هندی می گوید: « بلکه ظاهر این است که خبر امام صادق (ع) برای عامه مردم بیان شده است، و آنان نیز محاسبات و دقت های نجومی را متوجه نمی شوند.» [۹] البته ایشان در آخر تأکید کرده است که بهتر است احتیاط رعایت شود. [۱۰]

روش احتیاط در قمر و عقرب

روش احتیاط هم این است که چون قمر هر دو روز و نیم- برابر ۶۰ ساعت- از مقابل هر برج و از جمله برج عقرب عبور مى‌کند، وقتى از برج عقرب گذشت لازم است ۲۴ ساعت دیگر بر آن افزود و جمعاً سه روز و نیم صبر نمود و سپس در امر ازدواج مثلا صیغه عقد را اجرا کرد. [۱۱]

قمر در عقرب حدود دو و نیم روز ( ۶۰ ساعت )می باشد ، اما با توجه به اینکه در روایات عبارت “قمر در عقرب” آمده و مشخص نشده که آیا منظور قمر در صورت فلکی عقرب است یا این که قمر در برج عقرب است؟ لذا بهتر است مراعات احتیاط گردد و دو روز به آن افزود و جمعاً چهار روز و نیم محاسبه کرد ، البته روزهای قمر در عقرب در هر سال متفاوت است و باید هر سال محاسبه شوند .

مقصود از روایت

ممکن است نظریه ای که قائل است: مقصود از قمر در عقرب،در روایت امام صادق (ع)، صورت فلکی عقرب است، به دو وجه زیر تقویت شود :

۱- در هنگام صدور روایت (قرن نهم میلادی)، برج و صورت فلکی تطابق کامل نداشتند و احاله فهم قمر در عقرب به عرف،به صورت فلکی که مورد فهم اغلب مردم بوده است منصرف بوده است .

۲- در برخی از استفتاءات از مراجع عظام تقلید به این سؤال اشاره شده است و نظر نهایی همان قرار گرفتن ماه در صورت فلکی عقرب، تعیین شده است.

مواردی که امر به کراهت در این ایام شده:

خواندن عقد ازدواج

مسافرت
اقدام برای بچه دار شدن (انعقاد نطفه)
افتتاح کار و کسب و تجارت
حجامت
تعیین و تغییر نام
گذاشتن سنگ بنای
و بطور کلی انجام هر یک از کارهای اساسی و مهم
بنابراین در روزهای قمر در عقرب هم از نظر علماء دینی و هم از نظر منجّمین این موارد توصیه نمیگردد بلکه علما فتوی به کراهت اعمال بالا را در ایام قمر در عقرب داده اند .

به کوشش:امیرمحسن سلطان احمدی

پی نوشت ها:

*منبع:اسلام کوئیست

[۱] ‌کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸، ص ۲۷۵، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷‍ ق.
[۲] امام خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، ج‌۲، ص ۲۳۸، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌،، قم، بی تا.
[۳] نجفى کاشف الغطاء، جعفر بن خضر ، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، ج۴، ص ۴۸۵، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى ، قم ، ۱۴۲۲ ق.
[۴] مکارم شیرازی،ناصر، تفسیر نمونه، ج‏۱۵، ص ۱۴۳، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
[۵] این تعریف بنا بر نجوم قدیم است که خورشید را متحرک و زمین را ثابت می دانستند. البته بنا بر این که زمین را ثابت یا متحرک بدانیم و خورشید را ثابت فرض کنیم، اشکالی در این تقسیمات پیش نمی آید زیرا بنا بر هر دو فرض، در اثر چرخش یکی از آن دو،برج های نجومی حاصل می شود.
[۶] سایت بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت با اضافات.
[۷] تفسیر نمونه، ج‏۱۵، ص ۱۴۳٫
[۸] فاضل هندی، محمد بن حسن،کشف اللثام، ج ۷، ص ۱۳، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۶ق.
[۹] نجفی، محمد حسن،جواهر الکلام،ج ۲۹، ص ۴۹، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت،بی تا.
[۱۰] همان.
[۱۱] مختارى، رضا و صادقى، محسن، رؤیت هلال، ج۲، ص ۱۲۳۱، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى ، قم ، ۱۴۲۶ ‍ ق .