فضیلت و اعمال شب نیمه شعبان شبی هم ردیف با شب قدر

شب نیمه شبی مبارک و پر از فضیلت می باشد که از جمله برکات این شب مبارک، ولادت با سعادت حضرت ولی عصر امام زمان ارواحنا له الفداء است که در سحر چنین شبى در سال۲۵۵ هجرى قمرى در سرّ من رأى [سامراى کنونى] واقع شد، و باعث فزونی شرافت این شب مبارک شد.
آمرزش گناهان در شب نیمه شعبان
«شب نیمه شعبان که میلاد پر از برکت منجی موعود حضرت حجت(عج) است، احتمال دارد شب قدر نیز باشد، و در روایات به برخى اعمال لیالى قدر در این شب نیز سفارش گردیده است.(امالى، طوسى، ص  ۲۹۷ ؛ وسائل الشیعه، ج  ۸، ص  ۱۰۶ ).
همان‌گونه که در برترى شب‌هاى قدر فرموده‌اند که فإنّها لیله آلى اللّه على نفسه الا یردّ سائلا له فیها ما لم یسأل معصیه.در فضیلت شب نیمه شعبان نیز نبى مکرم اسلام صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود که خداوند در شب نیمه شعبان به اندازۀ موى گوسفندان قبیلۀ بنى کلب بندگانش را مى‌آمرزد: یغفر اللّه لیله النصف من شعبان من خلقه بقدر شعر معزى بنى کلب(فضائل الأشهر الثلاثه؛ ص  ۶۱ ؛ بحار الانوار، ج  ۹۴ ، ص  ۸۶ ). و این سخن، کنایه از فراوانى آمرزیده شدگان در آن شب مبارک است.( امام مهدی (عج) موجود موعود آیت الله جوادی آملی ص۶۱-۶۰).
شب نیمه شعبان شبی هم ردیف شب قدر
شب نیمه شعبان از چنان اهمیتی برخوردار است که هم‌ردیف و هم‌پای شب‌های قدر قرار دارد و از این موقعیت می‌توان چون شب‌های قدر ماه مبارک رمضان برای کسب خیرات و برکات معنوی بهره برد و نهایت تلاش را برای کسب فیض داشت.
اهمیت شب نیمه شعبان از بیان پیامبر اعظم(ص)
در بحار الانوار در مورد اهمیت شب نیمه شعبان از زبان پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله) این‌گونه روایت شده است: من شب نیمه شعبان خوابیده بودم که جبرائیل به نزدم آمد و گفت: ای محمد! آیا در این شب می‌خوابی؟
گفتم: ای جبرائیل! مگر این شب چه شبی است؟
جبرائیل گفت: این شب، شب نیمه شعبان است. ای محمد برخیز! پس مرا از بستر خواب بلند نمود و آنگاه مرا به بقیع برد و گفت: سرت را بلند کن و به آسمان بنگر.
شب نیمه شعبان شبی است که درهای آسمان در آن باز می‌شود:درهای رحمت. در «رضوان»، در «مغفرت»، در «فضل»، در «توبه»، در «نعمت»، در «جود» و در «احسان»؛ و خداوند به عدد موها و پشمهای گاو و گوسفند مردم را از آتش جهنم آزاد می‌کند، زمان مرگ را در آن ثبت کرده و به‌مدت یک سال روزیها را تقسیم می‌کند؛ و هرچه را که در تمام سال اتفاق می‌افتد فرو می‌فرستد. محمد! کسی که این شب را با گفتن «الله اکبر»، «سبحان الله» و «لا اله الا الله» و دعا و نماز و قرآن خواندن و انجام اعمال مستحب و استغفار کردن زنده نگهدارد بهشت منزل و استراحتگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آینده‌اش بخشیده می‌شود.
در حالی نزدت آمدم که تمام فرشته‌ها در آسمان پاهایشان را جفت کرده‌اند عده‌ای تسبیح می‌کنند، عده‌ای در رکوع، عده‌ای در سجود و گروهی ذکر می‌گویند. شبی است که کسی دعا نمی‌کند مگر این که مستجاب می‌شود، کسی چیزی نمی‌خواهد مگر این که به او داده می‌شود، کسی درخواست مغفرت و بخشش نمی‌کند، مگر این که بخشیده می‌شود، کسی توبه نمی‌کند مگر این که توبه‌اش پذیرفته می‌شود. کسی که از خیر این شب محروم شود، از خیر بزرگی محروم شده است.(ابن‌طاووس، علیّ‌بن موسی، اقبال الأعمال، ص ۲۱۲؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۴۱۳).
توصیه به احیای شب نیمه شعبان
جبرئیل علیه السّلام از جانب خداوند متعال پیام آورد: یا رسول الله! شب نیمه شعبان را زنده بدار؛ امّتت را هم به این کار توصیه کن. در این شب می توان با اعمال عبادی به خدا نزدیک شد چرا که این شب شبی است بس شریف و ارزشمند.
بعد اضافه کرد: امشب شبی است که لَایَدْعُو فِیهَا دَاعٍ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ وَ لَا سَائِلٌ إِلَّا أُعْطِیَ وَ لَا مُسْتَغْفِرٌ إِلَّا غُفِرَ لَهُ وَ لَا تَائِبٌ إِلَّا تِیبَ عَلَیْهِ؛ هر دعایی در آن مستجاب است و به درخواست هر نیازمندی پاسخ داده می شود هرکه طلب بخشش کند او را می بخشند و هرکه توبه کند پذیرفته می شود. یا رسول الله محروم واقعی کسی است که از خیرات این شب محروم بماند. (وسائل الشیعه، ۸/۱۰۴).
تعجب امیرالمؤمنین علیه السّلام از بی‌تفاوتی نسبت به این شبها
امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرمود: یُعْجِبُنِی أَنْ یُفَرِّغَ الرَّجُلُ نَفْسَهُ فِی السَّنَهِ أَرْبَعَ لَیَالٍ در شگفتم از کسی که چهار شب از سال را به بی‌تفاوتی می گذراند. آن چهار شب عبارتند از: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و اولین شب از ماه رجب. (مصباح ‏المتهجد، ص ۸۵۲).
عرضه اعمال سالانه در شب نیمه شعبان
امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم امام باقر علیه السّلام می فرمود: إِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَدُومَ عَلَى الْعَمَلِ إِذَا عَوَّدْتُهُ نَفْسِی من دوست دارم هر عمل صالحی را که انجام می دهم آن‌قدر در آن مداومت داشته باشم تا روحم به آن عادت کند از این رو اگر به دلایلی عمل مستحبی را انجام ندادم در اولین فرصت آن را به‌جا می آورم تا نفسم به آن عادت کند. برترین عمل نزد خداوند متعال عملی است که بر آن مداومت شود.
سپس فرمود: فَإِنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ کُلَّ خَمِیسٍ وَ کُلَّ رَأْسِ شَهْرٍ وَ أَعْمَالَ السَّنَهِ تُعْرَضُ فِی النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ تمام اعمال [یک هفته] در هر پنج‌شنبه و [تمام اعمال یک ماه] در اول ماه [بعد] و اعمال یک سال در نیمه شعبان [به خدمت ولی عصر آن زمان] عرضه می شود. پس اگر می خواهی عملی را به نفست عادت دهی آن را یک سال ادامه بده. (بحار الأنوار، ج۸۴، ص۳۷).
شب نیمه شعبان شب قدر اهل بیت(ع)
کلام نورانى از امام صادق علیه السّلام نشان مى‌دهد نیمۀ شعبان نیز در حدّ خویش، شب قدر و واجد یکى از درجات تقدیر امور است. ایشان در برابرى این سنت با لیالى مبارکه قدر فرمود: انّها اللیله التی جعلها اللّه لنا أهل البیت بإزاء ما جعل لیله القدر لنبینا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم (۸)؛ همان‌طور که خداوند به پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم شب قدر مرحمت  فرمود، به ما اهل بیت نیز نیمه شعبان را عطا کرد.
فضیلت شب نیمه شعبان در حدیثی از امام باقر(ع)

امام باقر علیه السّلام در پاسخ پرسشى دربارۀ فضیلت شب نیمه شعبان فرمود که با فضیلت‌ترین شب پس از لیله القدر شب نیمه شعبان است که خداوند در این شب فضل خویش را بر بندگانش ارزانى مى‌دارد و با منّ و کرم خود آنان را مى‌آمرزد، پس براى نزدیکى به خداى سبحان در این شب بکوشید چون خداوند سوگند یاد کرده است که هیچ سائلى را-تا وقتى که امر ناپسند و گناهى نخواسته است-محروم نگرداند: هی أفضل لیله بعد لیله القدر؛ فیها یمنح اللّه تعالى العباد فضله و یغفر لهم بمنّه. فاجتهدوا فی القربه إلى اللّه (تعالى) فیها، فإنّها لیله آلى اللّه تعالى على نفسه ألا یرد سائلا له فیها، ما لم یسئل معصیه و. . . فاجتهدوا فی الدعاء و الثناء على اللّه (عزّ و جلّ) .( امام مهدی (عج) موجود موعود ص۶۱ به نقل از امالى، طوسى، ص  ۲۹۷).
احیای شب نیمه شعبان در بیان استاد محمد شجاعی
استاد بزرگوارم جناب استاد محمد شجاعی در این زمینه تاکیدات زیادی بر احیای شب نیمه شعبان و برگزاری مناجات نمودند که در بخشی از سخنانشان فرمودند:احیای شب نیمه شعبان، زنگ دعا و استغاثه برای وجود مقدس امام زمان (عج) دارد که ابتدا دستور خود ایشان است آنجا که فرمودند «اکثر الدعاء بتعجیل الفرج»؛ بسیار برای تعجیل در فرج دعا کنید و هم اینکه امام صادق (ع) فرمود: اگر مردم، مصرّانه برای تعجیل فرج دعا کنند خداوند مدت غیبت را بر آنها خواهد بخشید.
در روایات اسلامی آمده که برای تعجیل در ظهور امام زمان (عج) دعای «سلام‌الله الکامل التام» را به همراه دو رکعت نماز بخوانیم و از ما خواسته شده که مضطرانه دعا کنیم. بنابر این خواندن دعا و نماز حاجت برای ظهور حضرت ولی عصر (عج) امری است که در روایات اسلامی به آن سفارش شده و کاملاً جایز است.
اعمال شب نیمه شعبان
شیخ عباس قمی(ره) در کتاب شریف مفاتیح الجنان اعمال این شب را این چنین مرقوم داشته است:
اول: غسل که باعث تخفیف گناهان می‏ گردد.
دوم: احیا و شب زنده ‏داری به نماز، دعا و استغفار، چنانچه روش امام زین العابدین(علیه السلام) بوده و در روایت است که هر کس این شب را احیا دارد، دل او نمیرد در روزى که دل ها بمیرند.
سوم: زیارت امام حسین (علیه السلام)‏ که افضل اعمال این شب و باعث آمرزش گناهان است و هر کس بخواهد روح صد و بیست و چهار هزار پیغمبر با او مصافحه کند، در این شب امام حسین (ع) را زیارت کند و اقل زیارت آن حضرت آن است که به بالای بام رود و به جانب راست و چپ نظر کند، سپس سر به جانب آسمان کند، پس آن حضرت را با این کلمات زیارت کند:‏ «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ‏».
چهارم: خواندن دعاى «اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنَا هَذِهِ وَ مَوْلُودِهَا…».
پنجم: خواندن دعاى «اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ‏ الْخَالِقُ الرَّازِقُ الْمُحْیِی الْمُمِیتُ الْبَدِی‏ءُ الْبَدِیعُ لَکَ الْجَلَالُ وَ لَکَ الْفَضْل…».‏
ششم: خواندن دعای «اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یحول بیننا و بین معصیتک…».‏
هفتم: خواندن دعاى کمیل.
هشتم: گفتن هر یک از تسبیحات اربعه را صد مرتبه.‏
نهم: انجام دو رکعت نماز پس از نماز عشاء که در رکعت اول حمد و سوره «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ»‏ و در رکعت دوم حمد و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و پس از سلام نماز ۳۳ مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بعد از آن ۳۳ مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و بعد از آن ۳۴ مرتبه «اللَّهُ أَکْبَرُ» و سپس این دعا خوانده شود: «یا مَنْ إِلَیْهِ مَلْجَأُ الْعِبَادِ الْعِبَادُ فِی الْمُهِمَّاتِ و الیه یفزع الخلق فی الملمات…».
دهم: خواندن این دعا: «إِلَهِی تَعَرَّضَ لَکَ فِی هَذَا اللَّیْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ و قصدک القاصدون…».‏
یازدهم: خواندن نماز جعفر طیار(علیه السلام).
دوازدهم: بجا آوردن نمازها و سجده‏ هایی که در مورد این شب وارد شده است، مانند آنچه از پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) نقل شده که آن حضرت در سجده نیمه شب عرضه می‏ داشتند: «سَجَدَ لَکَ‏ سَوَادِی‏ وَ خَیَالِی وَ آمَنَ بِکَ فُؤَادِی‏…» و مانند اینکه چهار رکعت نماز بجا آورده شود، در هر رکعت حمد یکبار و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» صد مرتبه و پس از آن این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ وَ مِنْ عَذَابِکَ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ اللَّهُمَّ لَا تُبَدِّلْ اسْمِی وَ لَا تُغَیِّرْ جِسْمِی وَ لَا تَجْهَدْ بَلَائِی وَ لَا تُشْمِتْ بِی أَعْدَائِی أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ وَ فَوْقَ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ‏» و نیز فضیلت بسیار وارد است برای خواندن صد رکعت نماز در این شب، در هر رکعت یک مرتبه حمد و ده مرتبه توحید.

به کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی