علل و اهداف قیام عاشورا/دوره عاشورا شناسی(ج ۲)

در ادامه انتشار یاداشت هایم از دوره عاشورا شناسی حرم مطهر ؛در این بخش جلسه دوم این دوره که با موضوع” بررسی نظرات علل و اهداف قیام امام حسین(ع) ” با سخنرانی حجت‌الاسلام مصطفی اسکندری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام، برگزار شد؛ می آید.

تقسیم بندی نظریات در باره ماهیت قیام امام حسین(ع)

نظریات مختلفی در مورد علت قیام امام حسین(ع) وجود دارد که چرا امام حسین(ع) دست به قیام زد و هدف امام از این حرکت چه بوده است.به‌ویژه در این صد سال اخیر نظریات مختلفی وجود دارد که می‌توان نظریات ماهیت قیام امام حسین(ع) را به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول که از بیخ و بن غلط است، دسته دوم که نظریاتی است که نمی‌شود گفت غلط اما خلاف واقعیت است و دسته سوم نظریات صحیح است که خود شامل دو دسته است که دسته اول صحیح است ولی کامل نیست و دسته دوم کاملاً صحیح است.

بررسی نظریات از بیخ و بن غلط درباره قیام عاشورا

نظر غلط درباره قیام عاشورا/قیام قبیله ای و قومی!

برای هر یک از این نظریات نمونه‌های وجود دارد. اولین نظریه غلط این است که برخی‌ها می‌گویند قیام امام حسین(ع) یک قیام قبیله‌ای و قومی بوده است. دعوای بین دو طایفه از قریش یعنی بنی‌هاشم و بنی‌امیه است. هرچند این دو طایفه از قبل از ظهور اسلام نیز با هم دشمنی داشته‌اند ولی بعد از ظهور اسلام این دشمنی شدیدتر شده است، لذا هیچ شاهد تاریخی بر صحت این نظریه وجود ندارد.

اگر به ترکیب و آرایش سپاه امام حسین(ع) نگاه کنیم، می‌بینیم امام خلاف این نظریه را نشان می‌دهد چون در سپاه امام هم هاشمی هستند و هم غیر هاشمی‌ها هستند. حتی حر بن یزید ریاحی که جزء سپاه کوفه است، به امام می‌پیوندد. حال اگر جنگ قبیله‌ای است، چگونه می‌شود حر ریاحی یا جون سیاه‌پوست کنار امام حسین(ع) قرار بگیرند. این شواهد نشان می‌دهد چنین حرفی یعنی جنگ قبیله‌ای صحیح نیست پس این یک نظریه غلط است

نظریه غلط دیگر مبنی بر جنبه عشقی!

نظریه بعدی می‌گوید که قیام امام حسین(ع) جنبه عشقی داشته است. چون یزید عاشق زنی شده بود و معاویه هم شوهر آن زن را مجبور کرده که او را طلاق بدهد تا آن زن را برای یزید بگیرد و امام حسین(ع) در این مورد نگذاشته یزید به آن زن برسد که این نظریه هم کاملاً غلط است چون اگر امام با یزید بیعت می‌کرد، جنگ نمی‌شد.

نظریه غلط دیگر اینکه قیام را ملی گرایی تصور می کنند!

نظر غلط دیگر این است که برخی‌ها قیام امام را یک قیام ملی‌گرایی تصور می‌کنند که بین ایرانیان و اعراب صورت گرفته است. چون شهربانو دختر یزدگرد سوم همسر امام شد، ایرانی‌ها امام حسین(ع) را داماد خویش می‌دانستند ولی هیچ شاهد تاریخی بر این مسئله نیست و تمام یاران امام حسین(ع) نام‌هایشان عربی بوده است. اگر ایرانیان در این جنگ حضور داشتند، قطعاً تاریخ آن را ثبت می‌کرد.

نظر غلط دیگر/ تحریک کوفیان!

نظر دیگر این است که می‌گویند علت قیام امام تحریک کوفیان بوده است. این افراد می‌گویند امام خودش دنبال قیام نبوده است بلکه با تحریک نامه‌های کوفیان که گفتند به امام بیا با یزید بجنگیم، ما هم از تو حمایت می‌کنیم، امام قیام کرده است که باید در پاسخ به این گروه بگوئیم که چنین نبوده است، چون سرآغاز قیام امام حسین(ع) در ماه رجب سال ۶۰ هجری شروع شده است.

رسیدن نامه های کوفیان بعد از هجرت امام به مدینهو عدم بیعت با یزید

وقتی فرماندار مدینه به دستور یزید قصد بیعت گرفتن از امام را داشت و امام هم مدینه را به مقصد مکه ترک کرد و تا اوایل ذی‌الحجه یعنی تا نهم ذی‌الحجه امام در مکه بودند و حجشان را به عمره تبدیل کردند که در این اواخر بود که نامه‌های کوفیان به دست امام رسید. اگر بنا بود امام به تحریک کوفیان قیام کند، باید اول نامه‌ها می‌رسید اما کوفیان وقتی دیدند امام از مدینه به مکه هجرت کردند، آن‌ها نامه نوشتند و این نظریه هم نظریه درستی نیست.

آیا امام حسین (ع) جنگ طلب بود و امام حسن(ع) صلح طلب؟

نظریه دیگر این است که می‌گویند امام حسن(ع) فردی آرام بوده و دنبال دعوا و جنگ نبودند ولی امام حسین(ع) فردی تند و اهل جنگ بودند که این دعوا و جنگ را به راه انداختند. باید در پاسخ به این افراد گفت که کسانی که چنین نظریه‌ای دارند، اصلاً امام را نشناخته‌اند. امام غیر از افراد عادی است، امام تحت تأثیر انگیزه نفسانی قرار نمی‌گیرد. چنین حرفی اصلاً به شخصیت هیچ کدام از امامان سازگار نیست و همه امامان دنبال تکلیف الهی هستند و تکلیف الهی را بر هر چیز ترجیح می‌دهند.

 این بود چند نمونه از نظرات که از بیخ و بن غلط است که در دسته اول نظرات قیام مطرح کردیم.

بررسی دسته دوم نظریات/نظریات خلاف واقعه

آیا هدف از قیام امام رسیدن به حکومت بود؟

حال به دسته دوم نظرات می‌رسیم و آن نظرات خلاف واقعه است. در این دسته هم نظراتی است که برخی‌ها می‌گویند جنگ بین امام و یزید بر سر قدرت بوده است، منتهی انگیزه‌ها فرق می‌کرده است. انگیزه یزید دنیایی بوده ولی انگیزه امام رسیدن به قدرت و حکومت بوده است.

اما در اصل امام از اول می‌داند که این قیام به حکومت منجر نخواهد شد. وقتی محمد حنفیه برادر امام مانع رفتن امام می‌شود و می‌گوید این جنگ سودی ندارد، ولی امام می‌گوید اگر من هیچ جا روی زمین نداشته باشم، هرگز با یزید بیعت نمی‌کنم. وقتی برادر امام می‌داند این جنگ پیروزی ندارد و خیلی از افراد عادی هم می‌دانند یعنی شخص امام خود تشخیص نمی‌دهد؟ در صورتیکه وقتی خبر شهادت مسلم(ع) را شنیدند، اگر دنبال حکومت بودند باید برمی‌گشتند، پس این نظریه هم غلط است چون علت قیام رسیدن امام به حکومت نیست و امام دنبال رسیدن به حکومت نبود و هدف دیگری داشت.

بررسی نظریات صحیح ولی ناقص/ صحیح ولی کامل درباره قیام امام حسین(ع)

حال می‌رسیم به دسته آخر نظریات یعنی نظریات صحیح که خود به دو دسته صحیح ولی ناقص و یک بعدی و دسته دوم صحیح و کامل تقسیم می‌شوند.

آیا قیام برای گریز از ذلت بوده؟

در این مورد گروهی می‌گویند که قیام امام برای گریز از ذلت بوده است و یکی از شعارهای امام نیز در کربلا این بود که فرمودند آگاه باشید این فرزند نابکار مرا بین دو راه قرار داده، یا شمشیر یا ذلت ولی چه دور است از ما که زیر بار ذلت برویم. من پرورش یافته دامن زهرا(س) هستم و هرگز زیر بار ذلت نمی‌روم. اصلاً ذلت‌گریزی یک ملاک است که می‌توان تمام روایات عاشورا را با ملاک ذلت سنجید.

آیا قیام به خاطر عشق بازی با خدا بود؟

نظریه بعدی عشق الهی است که می‌گویند امام فقط به عشق خدا آمد. می‌خواست با خدا عشق‌‌بازی کند. امام فوق عاطفه است. واقعاً اگر مسئله عشق‌بازی با خدا نبود، نمی‌توانست این مصیبت‌ها را تحمل کند اما کربلا فقط این نیست. این یک نظریه درست است اما کامل نیست.

نظر دیگر اینکه امام می‌خواست ملت را اندرز و نصیحت کند، لذا این امر قابل انکار نیست ولی ماجرا این هم نیست.

آیا قیام مصیبت و رغت بوده است؟

نظر بعدی رغت‌آوری سوز و اشک است. هرچند واقعاً قیام این حالت را دارد، در هیچ جا قیامی نیست که این همه مصیبت در آن در یک جا باشد. شما کجا سراغ دارید جلوی مادر سر بچه‌اش را ببرند اما در کربلا چنین کردند آن هم چندین مورد تکرار شد. این امر نشان می‌دهد این قیام همراه با مصیبت است، اما باز هم قیام فقط این نیست.

امام حسین(ع) یک انسان کامل

قیام امام حسین(ع) همه این‌ها را دارد ولی چیز بیشتری دارد. باید امام را بشناسید. امام حسین(ع) یک انسان کامل است که همه جهات در او هست. حتی ابعادی که متضاد است، در امام هست. مثلاً یک آدم جنگجو ظاهرش نباید عاطفی باشد، اما انسان کامل هر دوی آن را دارد. بنابراین همه ابعاد در قیام امام هست. امام می‌دانست نهایت این قیام چیست، اما می‌خواهد دل‌های آماده را نیز از جهنم نجات دهد.

هدف از قیام: امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت

وقت خروج از مدینه، امام وصیت‌نامه‌ای نوشت و به محمد حنفیه داد و فرمود من برای خوشگذرانی قیام نمی‌کنم، دنبال ظلم و ستم نیستم، من می‌خواهم در امت جدم اصلاحات به‌وجود بیاید. امر به معروف و نهی از منکر ایجاد شود و در امت جدم رسول‌الله(ص) ایجاد سازندگی شود.

به قلم: امیرمحسن سلطان احمدی