گسترش تشیع در ایران و تاثیر شعر در تبلیغ/غدیر شناسی(۷)

هشتمین جلسه دوره غدیرشناسی ۲۳ آبان‌ماه۱۳۹۰ با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین الویری، درباره موضوع «گسترش تشیع در ایران در مقطع سقوط عباسیان و تأثیر شعر غدیر» برگزار شد. که با برگزاری این جلسه، دوره هشت روزه غدیرشناسی در سال ۱۳۹۰ به پایان رسید که در این دوره موفق شدم در هفت جلسه ی آن شرکت نماییم که یاداشت هایم از این هفت جلسه را به مناسبت عید غدیر و ایام ولایت امسال تقدیم شما عزیزان نمودم.

اینک با عرض تبریک عید غدیر ، در آخرین قسمت از یاداشت هایم از دوره غدیر شناسی،جلسه هشتم این دوره با موضوع « گسترش تشیع در ایران در مقطع سقوط عباسیان و تاثیر شعد غدیر » که با سخنرانی حجت الاسلام الویری برگزار شد را تقدیمتان می نمایم:

حادثه غدیر درتاریخ جاری است

تجربیات تاریخی برای امروز و فردای ما است و تاریخ دانش گذشته نیست، بلکه دانش حال و آینده ما نیز است. حادثه غدیر در تاریخ در یک مقطع خاص و زمانی خاص نیست بلکه رویداد غدیر رویدای در بستر تاریخ جاری است، لذا به تاریخ گشترش تشیع در مقطع زمانی سقوط بنی‌عباس در ایران می‌پردازیم.

سقوط عباسیان و تشکیل ۲۱ حکومت

حال نگاهی به قرن هفتم و هشتم هجری می‌اندازیم، در این مقطع زمانی خلافت عباسی در سال ۶۵۶ هجری ــ قمری سقوط کرد و با سقوط عباسیان که دیرپاترین و مستمرترین دستگاه خلافت در تاریخ اسلام بود (تقریبا ۴۲۰ سال عباسیان بر مرزهای اسلام خلافت کردند و حکومت عباسیان مذهبشان حنفی و اهل سنت بودند) از این رو تمام احکام شرعی و قاضی و قضات آن‌ها بر اساس دین حنفی حکم می‌دادند و مذهب مردم ایران نیز در اکثر شهر سنی بود، حال با سقوط این حکومت که به صورت گسترده و مستمر بود فضا باز شد و ۲۱ حکومت کوچک و بزرگ در بخش‌های مختلف ایران و قسمتی هم از عراق ایجاد و یک نوع تشعشع ایجاد شد.

تشکیل دولت های مسلمان و شیعه شدن خان مغول

این دولت‌های متشعشع با روی کار آمدن صفویه در قرن ۱۰ به صورت یکپارچه شدند. نخستین دولت مهم در ایران دولت ایلخانیان بود که بعد از بنی‌عباس به وجود آمد. در دولت ایلخانیان هفتمین خان مغول به ‌نام غازخان مسلمان شد و بعد از او نیز هشتمین خان مغول به‌ نام اولجایتو شیعه امام علی(ع) شد و نام اسلامی محمد خدابنده را برای خود برگزید، در سلطانیه زنجان مکانی بزرگ، با گنبدی خشتی با اوصاف و نام علی(ع) ساخت و قصد داشت که قبر امام علی(ع) را از نجف به آنجا انتقال دهد که این از شدت علاقه او به امام علی(ع) بود و اکنون این گنبد خشتی یکی از آثار معروف خشتی است.

تاثیر تشیع اولجایتو بر تشیع ایرانیان 

در زمان اولجایتو شخصیت بزرگی چون علامه حلی وارد ایران شد و به دربار اولجایتو پیوست. حضور علامه حلی این عالم بزرگ شیعی که از نجف آمد باعث تأثیر فراوانی در تشیع ایران شد تا جایی که علامه حلی علمای شیعه ایران را به میدان آورد.

نقش به سزای دوره اولجایتو در تشیع ایران

سقوط عباسیان و روی کار آمدن مغولان و جذب شدن مغولان به فرهنگ اسلامی به خصوص در دوره اولجایتو در تشیع ایران نقش بسزایی دارد، در این دوره علمی شیعه از روش‌های مختلفی برای جذب مردم به تشیع استفاده کردند. ایران در آن زمان فقط چند شهرش از جمله سبزوار، قم، کاشان، آوه، فراهان و تفرش مردمش شیعه بودند و بقیه شهرها اکثرا سنی بودند.

روش بزرگان شیعه برای تبلیغ

در این مسیر بزرگان شیعه برای تبلیغ مکتب اهل‌بیت(ع) از سه روش استفاده کردند، اول اینکه شروع به تألیف و تدوین کتاب کردند که در ۲۲ روش علمی از تفسیر قرآن علم فقه اصول ادبیات و … علمای شیعه یک تلاش بزرگ علمی کردند و کتاب نوشتند، دومین کارشان این بود که شروع به تأسیس حوزه‌های علمیه و جذب نخبگان کردند که این دو روش برای جذب نخبگان بود و سومین روش را برای جذب افکار و باورهای توده مردم به تشیع کردند.

خطبه خوانی،موعظه و تعمیر بقاع متبرکه

در روش سوم علمی شیعه برای تبلیغ که جذب مردم است سه روش را انتخاب کردند که با این سه روش تأثیر زیادی بر افکار توده مردم گذاشتند، اول اینکه از خطبه‌خوانی و موعظه شروع کردند که برای مردم منبر رفتند و بدین روش افکار مردم را با شیعه آشنا کردند، دومین روش آنان این بود که شروع به احیا و تعمیر بقاع متبرکه و امامزادگان کردند چون امامزادگان پایگاه غم‌ها، شادی‌ها و مشکلات مردم بود. از این رو به تعمیر آن‌ها پرداختند و اگر به تاریخ تعمیر امامزادگان در کتیبه‌ها نگاه کنیم می‌بینیم تمامی امامزادگان در قرن ۸، ۹، ۱۰ یک تعمیر اساسی شده‌اند که این تعمیر و بازسازی نقش مهمی در احساس مردم داشت.

استفاده از شعر برای تبلیغ شیعه

سومین روش آن‌ها بهره‌گیری از شعر برای جذب مردم بود چون در شعر یک قوه خیال و احساس وجود دارد و از این طریق می‌شود تشیع را به افکار مردم وارد کرد و این شعر با نظم فرق دارد. در این راستا شعر سه کارکرد اساسی را داشت و آن اینکه القای مفهوم و آگاهی‌بخشی به مردم، اقناع و برانگیختن حس عاطفی و درهم آمیختن فهم و احساس مردم درآن مقطع زمانی بود.

حال شعر هرچه قوه ذوقش بیشتر باشد، تأثیر آن نیز بیشتر است، این شعر یک شعر اندیشه است که باید بتواند قوت ذوقش و اثرگذاری آن قوی باشد. حال پس از سقوط عباسیان در قرن هفتم شعر غدیر در عمومیت یافتن تشیع در ایران نقش بسزایی داشت. این شعر به جایی رسید که ما در آن مقطع نه غدیریه داریم که تماما درباره غدیر سروده شده است و تا جایی که مولوی که او را نمی‌توانیم شیعه بخوانیم در شعرهایش به غدیر و عظمت آن اشاره کرده است. قدیمی‌ترین شاعر مؤثر این امر در موضوع غدیر حسان‌بن‌ثابت است.

در قرن هفتم و هشتم هجری شاعر بزرگی بنام مولی حسن کاشی یک دیوان بزرگ ویژه امیرالمؤمنین(ع) سرود که ۵۷ قصیده و ۱۳ قالب مختلف شعر است و یک هفت بند معروف نیز دارد که نقش مهمی در شعر تشیع داشت و زحمات زیادی کشید.

به قلم:امیرمحسن سلطان احمدی