ثمره پاکی و تطهیر و مراتب آن/رسیدن به راه هدایت

آیت الله جاودان در این جلسه با اشاره به آیاتی از قرآن به اهمیت رسیدن به پاکی و تطهیر در رسیدن به صراط مستقیم و همسایه خدا شدن، سخن گفتند.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دست نوشته‌های معارفی امیرمحسن سلطان‌ احمدی (سلطان‌احمدی دات آی آر):  جلسه هفتگی درس اخلاق حضرت استاد آیت الله حاج شیخ محمدعلی جاودان(حفظه‌الله) چهارشنبه ۱۹ آذر ماه ۱۳۹۹ به صورت مجازی از حسینه نورانی مرحوم شیخ مرتضی زاهد(ره) برگزار شد، که از این طریق از محضر حضرت استاد بهره مند شدم.

آیت‌الله جاودان در این جلسه با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، نکات مهمی درباره ثمره پاکی و طهارت و مراتب آن بیان نمودند و در ادامه به چگونگی رسیدن به صراط مستقیم و همسایه شدن با خدا پرداختند.

اینک در ادامه مشروح بیانات ایشان تقدیم شما معارف‌جویان عزیز می گردد.

پاکی و تطهیر هدف اعلی همه‌ی ادیان الهی

طرحی که دین و ادیان آسمانی برای بشر دارند، این است که هدف اعلی و نقش اصلی آن‌ها پاکی و پاکدامنی است.

عجیب است که خداوند نیز در قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاهِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیدِیکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَینِ»، ای کسانی که‌ ایمان آورده‌اید، اگر خواستید نماز بخوانید صورت‌هایتان و دستهایتان را بشویید و مسح سر و پا کنید.

بعد هم همینطور در ادامه آیه می‌فرماید: « وَإِنْ کُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ کُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صَعِیدًا طَیبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیدِیکُمْ مِنْهُ » اگر جنابت برای شما پیش آمد، غسل کنید؛ اگر مریض بودید یا در سفر به بی‌ آبی گرفتار شدید و دیگر موارد…. از یک خاکِ پاک تیمم کنید.

همه دستورات دین برای تطهیر شدن انسان

حرف اصلی و مورد بحث ما اینجا است که در ادامه این آیه، خداوند می‌فرماید: « مَا یرِیدُ اللَّهُ لِیجْعَلَ عَلَیکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَٰکِنْ یرِیدُ لِیطَهِّرَکُمْ وَلِیتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»[۱]، ما نخواستیم شما را در سختی بیندازیم. خدای تبارک و تعالی اراده نداشته که شما را در سختی بیندازد، بلکه او اراده داشته که شما را تطهیر کند.

همه دستورات دینی می‌فرماید که این دستور بعد از تیمم است، که در تیمم شما خود را به خاک می‌مالید و دست را به خاک می‌زنید و سپس به صورت می‌کشید. «یرِیدُ لِیطَهِّرَکُمْ» با اینکه انسان خودش را به خاک بمالد نمیسازد، اما معلوم می‌شود که مسئله یک مسئله کلی در دین است که همه دستورات برای این است که شما را تطهیر کنند.

در ادامه‌ی دستورات دینی آمده که خمس و زکات بدهید، حج بروید، نماز بخوانید، روزه بگیرید، تا تطهیر شوید. و این یک طرح کلی برای کل دین است که فرمودند برای کل دین دستور و هدف این است که بندگان خدا تطهیر شوند.

تطهیر و پاکی ظاهری و حداقلی مرحله اول تطهیر / تطهیر انسان هدف حداقلی نماز

اگر وضو بگیرید و دستها و صورت را بشورید و سر و پا را مسح کنید، مثلاً فرض کنید تطهیر می‌شود. ناگزیر پای انسان یا سر او باید پاک باشد، که روی پا و سر پاک مسح کشید که اینها طرح‌های حداقلی از تطهیر است که بدن و ظاهر پاک شود.

البته گفته می‌شود اگر وضو می‌گیرید و صورت را می‌شویید صورت از گناهانش پاک می‌شود؛ اگر نماز می‌خوانید مثل این است که در یک نهری غسل کرده‌اید. در روایت آمده است که اگر کسی ۵ بار در روز خود را شستشو دهد، دیگر چرکی در بدن او باقی نمی‌ماند؛[۲] و هدف نماز تطهیر و پاک نمودن انسان است و این حداقل‌های آن است.

مرتبه دوم تطهیر و پاکی حفظ خود از اعمال بد

مراتب بالاتر هم برای تطهیر است که مرتبه دوم آن این است که اگر شما با حسادت خودت می‌جنگید، چشم خود را پاک نگه می‌دارید و به نامحرم نگاه نمی‌کنید، زبان خود را از غیبت و دروغ حفظ می‌کنید؛ اینها هم یک مرحله از تطهیر است که شما می‌کوشید از اعمال بد که همه رجس و پلیدی هستند خود را پاک نگه دارید؛ و این هم یک مرحله بالاتر از تطهیر است تا جایی که به مرحله بالای از تطهیر را کسب می‌کنید.

کسانی که خدا به آنها شرح صدر یا ضیق صدر می‌دهد

درباره مراتب بالاتر از تطهیر در قرآن آمده که می‌فرماید: « فَمَنْ یرِدِ اللَّهُ أَنْ یهْدِیهُ یشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ۖ وَمَنْ یرِدْ أَنْ یضِلَّهُ یجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیقًا حَرَجًا کَأَنَّمَا یصَّعَّدُ فِی السَّمَاءِ ۚ کَذَٰلِکَ یجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لَا یؤْمِنُونَ.»[۳].

هر کس را که خدا اراده کرده که او را هدایت کند به او شرح صدر عطا می‌کند، و در مقابل هر کس را اراده کرده که گمراه کند به او ضیق صدر می‌دهد و سینه‌اش را تنگ قرار می‌دهد. که البته خدای متعال اراده گمراهی برای هیچ کس ندارد مگر خود شخص گمراهی را بخواهد و ظلم و گناه کند؛ چنین کسی که خودش گمراهی را خواسته است این گرفتار گمراهی خواهد شد.

در پایان آیه هم آمده است که کسی که گناه می‌کند  و غرق در گناه است اصلاً ایمان ندارد، اما اگر گاهی گناه می‌کند به خاطر این است که ایمان کمی دارد و ایمان او نقص دارد. حالا در برابر کسی را که خدا می‌خواهد او را هدایت کند به او شرح صدر می‌دهد.

خطر تبدیل اعمال بد به اخلاق بد و تبدیل آنها به گمراه شدن انسان

اعمال بد برای انسان اخلاق بد را به بار می‌آورد و اخلاق بد باعث گمراهی می‌شود. کسی که نمیتواند ببیند که دوست او به مقامی یا مرتبه بالایی رسیده است؛ مثلاً برنده یا شاگرد اول شده و … این فرد در قلب خود نمی‌تواند این موفقیت دوست خود را ببیند و در قلبش احساس تنگی و فشار می‌کند. اما در مقابل کسی که می‌بیند دوستش به مقامی رسیده است و مرتبه بالایی را کسب کرده خوشحال می‌شود و این خوشحالی و شادمانی را احساس می‌کند و این صعه صدر را در درون خود حس می کند و آن فرد هم در مقابل این ضیق صدر را حس می‌کند.

رسیدن به صعه صدر مرحله سوم تطهیر و پاکی

نتیجه این که اگر اعمال بد زیاد شود و به اخلاق بد مانند حسادت، بخل، کینه، تکبر و … برسد اینها یک مجموعه اعمال بدی است که ضیق صدر به بار می‌آورند تا جایی که احساس ضیق صدر را هم فرد حس می‌کند؛ اما در مقابل اگر اخلاق خوب در اثر اعمال خوب کسب شد، فرد احساس واقعی صعه صدر را حس می‌کند، یعنی آن را وجدان می‌کند و می‌یابد.

که نشانه دارای بودن صفات خوب همین داشتن صعه صدر است. وقتی کینه در دل نیست آن فرد یک صعه صدر یافته است؛ تکبر انسان را خفه می‌کند، حالا این فرد تکبر ندارد و احساس صعه صدر می‌کند، و واقعاً این احساس راحتی و شادی و خوشی را دارد که اسم آن شرح صدر است.

شرح صدر برابر با پاک شدن سینه و قلب انسان از اخلاق بد است و در مقابل ضیق صدر ثمره اعمال بد است که اخلاق بد به بار می‌آورد و ضیق صدر نتیجه آن است. و این مرحله سوم پاکی است.

گفته شد که یک پاکی ظاهر است که با وضو، غسل و تیمم انججام می‌شود و بدن تمیز می‌گردد، که مرحله اول تطهیر و پاکی است؛ مرحله دوم اینکه فرد اعمال بد مانند دروغ و غیبت را انجام نمی‌دهد و به جد از نگاه به نامحرم پرهیز می‌کند، اموال و حقوق مردم را ضایع نمی‌کند، که این مرحله دوم تطهیر و پاکی است؛ و مرحله سوم هم اینکه ریشه همه گناهان را از دل و قلب خود پاک می‌کند، که گفته شد ریشه همه گناهان تکبر، کینه و حسد است که اینها یک مجموعه صفات بد است که اگر اینها پاک شد و صفات خوب آمد این مرحله سوم تطهیر و پاکدامنی است.

 نتیجه پاکی رسیدن به صراط مستقیم

در آیه بعد می‌فرماید: « وَهَٰذَا صِرَاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیمًا»[۴] این شخص به راه راست رسیده است. این راه راست، راهی است که انسان را به مقصد می‌رساند.

حالا یکی در سن ۷۰ سالگی به سعه صدر می‌رسد و قلبش را از صفات بد پاک می‌کند که فرصت او در این سن، اندک است و او تازه در ۷۰ سالگی به راه راست رسیده است. اما اگر کسی در ۲۰ سالگی اگر برسد خوش به حالش است، چون به راه راست رسیده است و این راه راهی است که انسان را به صراط مستقیم می‌برد؛ نه اینکه انسان باید قدم بردارد بلکه او را می‌برند.

انسانی که کینه و بخل ندارد او برای خودش کار می‌کند و همه زندگی‌اش پر از کارهای خوب است. اما این قانون است که این راه راهی است که در اثر پاکی کامل سینه و قلب انسان و صعه صدر به این راه رسیده است و راهی است که انسان را می‌برند و می‌رسانند.

رسیدن و نزدیکی به خدا پایان صراط مستقیم / دعوت خدا به دارالسلام

حالا هدف اعلی چیست؟ انسان در اثر رفتن در راه مستقیم به آنجا می‌رسد که خدا همه را به آنجا دعوت کرده است. که در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: « وَاللَّهُ یدْعُو إِلَىٰ دَارِ السَّلَامِ وَیهْدِی مَنْ یشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»[۵].

خدا همه را به دارالسلام دعوت کرده است و آن دارالسلام مقصد همه و سرای سلامت و امنیت است؛ محلی است که همه را به آنجا دعوت کرده‌اند که این هدایت یک هدایت خاص است و مخصوص کسی است که به سعه صدر رسیده است، البته هر کس از گناه پرهیز کند به راه می‌رود اما کسی که سینه‌اش پاک شده به مقصد می‌رسد.

می گویند در قیامت کسانی از صراط مثل برق عبور می‌کنند، اما کسی مثل فردی که سوار اسب است می‌رود، یا کسی دوان دوان می‌رود، یا کسی قدم قدم از صراط عبور می‌کنند، بالاخره همه انسان‌ها باید از این صراط در روز قیامت عبور کنند و هر کس که گناه نکرده باشد از این صراط عبور می‌کند. اما اگر مرتبه بالاتر باشد و قلبش از صفات بد هم پاک شده باشد این از صراط با سرعت عبور می‌کند و با سرعت راه می‌رود و اگر یک مرتبه هم خدا به او مرحمت کند به مقصد می‌رسد.

دارالسلام مقصد نهایی و همسایگی با خدا

در آیه دیگر می‌فرماید: «لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ ۖ وَهُوَ وَلِیهُمْ بِمَا کَانُوا یعْمَلُونَ»[۶]، و مقصد دارالسلام است که این می‌رود به همسایگی خداوند تبارک تعالی و همسایه خدا می‌شود. و به ولایت الهی می‌رسد و این دست مهربان الهی را بر سر خودش همیشه احساس می‌کند و همیشه حضور خدا را در کنار خودش احساس می‌کند.

مثلاً سیبی از درخت بهشتی می‌کند و می‌خورد؛ در این سیب دست خدا و ولایت الهی را هم می‌بیند، مهربانی خدا را هم در این سیب می‌بیند، رحمت خدا را می‌بیند؛ رحمت می‌خورد نه سیب! اینها همه‌اش وجدانی است و دریافت وجدانی می‌کند، حضوری خدا را احساس می‌کند که در کنار او و ولی اوست و دست مهربانش بر سر او است؛ و این مقصد است و از زمانی که شما گناه را کنار بگذارید شروع می‌شود و اگر برای ترک گناه بکوشید که چشم و زبان و اعضای بدن شما پاک بماند به این راه و به این مقصد می‌رسید.

پدیدآورنده:

به کوشش: امیرمحسن سلطان احمدی

www.soltanahmadi.ir

پی‌نوشت‌ها:

[۱] . آیه ۶ سوره مائده: ای اهل ایمان! هنگامی که به [قصدِ] نماز برخیزید، صورت و دست هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان و روی پاهایتان را تا برآمدگی پشت پا مسح کنید و اگر جُنُب بودید، غسل کنید و اگر بیمار هستید یا در سفر می باشید یا یکی از شما از قضای حاجت [دستشویی] آمده، یا با زنان آمیزش کرده اید و آبی [برای وضو یا غسل] نیافتید، به خاکی پاک، تیمم کنید و از آن بخشی از صورت و دست هایتان را مسح نمایید. خدا نمی خواهد [با احکامش] بر شما تنگی و مشقت قرار دهد، بلکه می خواهد شما را [از آلودگی ها] پاک کند و نعمتش را بر شما تمام نماید، تا سپاس گزارید.

[۲] . لَوکَانَ عَلی بَابِ دارِ أحَدُکُم نَهرُ و اغتَسَلَ فِی کُلِّ یَومٍ مِنهُ خَمسَ مَرّات أکَانَ یَبقی فِی جَسَدهِ مِن الدّرنِ شَیءٌ؟ قُلتُ: لا. قَالَ: فَإنَّ مِثلَ الصَّلاهِ کَمِثلِ النَّهر الجَارِی کُلَّما صَلّی صَلاه کَفَرَت مَا بَینَهُما مِنَ الذُّنُوبِ. وسائل الشیعه،جلد ۲،صفحه۷٫      

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اگر در کنار خانه شما نهری باشد و در روز پنج نوبت خود را در آن شست و شو دهید، آیا در بدن شما چیزی از آلودگی‌ها می‌ماند؟ هرگز! انسان از آلودگی پاک می شود . نماز نیز مثل نهر جاری و روانی است که هرگاه بر پا می‌شود گناهان را می‌شوید و از بین می‌برد.

[۳] . آیه ۱۲۵ سوره انعام: پس کسی را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه اش را برای [پذیرفتن] اسلام می گشاید؛ و کسی را که [به خاطر لجاجت و عنادش] بخواهد گمراه نماید، سینه اش را چنان تنگ می کند که گویی به زحمت در آسمان بالا می رود؛ خدا این گونه پلیدی را بر کسانی که ایمان نمی آورند، قرار می دهد.

[۴] . آیه ۱۲۶ سوره انعام: و این راه مستقیم پروردگار توست.

[۵] . آیه ۲۵ سوره یونس: و خدا [مردم را] به سرای سلامت و امنیت [که بهشتِ عنبر سرشت است] دعوت می‌کند و هر که را بخواهد به راهی راست هدایت می‌نماید.

[۶] . آیه ۱۲۷ سوره انعام: برای آنان نزد پروردگارشان خانه سلامت و امن است؛ و به پاداش کارهای پسندیده‌ای که همواره انجام می‌دادند یار و سرپرست آنان است.